Πέμπτη 22 Οκτωβρίου 2020

Η σκούφια μου


Κάπου στην πρώτη νιότη μου, είχα βαλθεί να σιάξω το γενεαλογικό μου δέντρο -εγχείρημα δύσκολο στον τότε αναλογικό κόσμο και δη στην Ελλάδα, όπου η τήρηση αρχείων και η διάθεση στοιχείων είναι αμφότερες πολύ προβληματικές. Ξεκίνησα την καταγραφή από αυτά που ήξερα και τα όσα μου είχαν πει οι γονείς μου. Ο πατέρας μου ήταν γεννημένος στην Αθήνα κι αυτή του η καταγωγή ήταν ένα από τα λίγα για τα οποία υπερηφανευόταν. ‘Γκάγκαρος’ έλεγε και γέμιζε το στόμα του, ενώ δεν ήσαν λίγες οι φορές που καταφερόταν (ιδιωτικώς) εναντίον των λογής λογής επήλυδων, ψιθυρίζοντας μου στ’ αυτί πως θα ήταν προτιμότερο ‘να έμεναν στα χωριά τους’. Όσο μεγάλωνα συνειδητοποιούσα πως μάλλον δικαιολογημένα την περιέφερε αυτή την καταγωγή διότι ήταν ιδιότητα σπάνια. Ο πατέρας του και ο παππούς του (ο προπάππους μου δηλαδή) ήσαν επίσης Αθηναίοι. Τρεις-τέσσερις γενιές πίσω, την φέρω τρόπον τινά μέσα μου τούτη την πόλη.

Όπως έγραφε ο Δημήτριος Καμπούρογλου στο ‘Άι παλαιαί Αθήναι’ (1922), «Οι φερτοί απεκάλουν τους τοπικάρηδες γκαγκαραίους. Αλλά τι σημαίνει αυτό; Οι αγνοούντες τα πράγματα προσέτρεξαν πάλιν να εύρουν κάποιαν σλαβικήν επίδρασιν, ενώ πρόκειται απλούστατα περί της παραδόξου λέξεως γκάγκαρο εκ του ιταλικού ganghero και gangaro, δι ης ωνόμαζον εν Αθήναις την γενικής χρήσεως στρόφιγγα της θύρας, το στροφάδι. Ίσως δε να ενέχη η παρωνυμία αύτη την μεταφορικήν έννοιαν, αναφερομένην εις ανθρώπους οι οποίοι έζων αμπαρωμένοι μέσα εις τα σπίτια των, κυρίως από έλλειψιν κοινωνικής διαχυτικότητος.». Πράγματι, ο πατέρας μου κλειδαμπάρωνε ανέκαθεν. Και ουδεμία κοινωνική διαχυτικότητα, τον εχαρακτήριζε.

Η μητέρα του όμως Αθηναία δεν ήταν. Κυκλαδίτισσα από την Ερμούπολη της Σύρου -πρωτευουσιάνα κι αυτή, υπό μίαν έννοια. Μόσχα, την ελέγανε. Σαν την πόλη. Τις συνηθίζανε τότες κάτι τέτοιες ονοματοδοσίες προς τιμήν κάποιας μεγάλης ιστορικής στιγμής ή ίσως μιας κάποιας ιδεολογικής τοποθέτησης. Πάντως η γιαγιά είχε βαφτιστεί πολύ πριν την Οκτωβριανή Επανάσταση, επομένως η ρωσοφιλία του ονόματος συνδέεται με την εποχή των τσάρων και ουχί τον μπολσεβίκων.

Ως εκ των ανωτέρω, την Αθήνα και τη Σύρα, τις θεωρώ λοιπόν πατρίδες μου. Αλλά η αλήθεια είναι πως δεν γεννήθηκα σε καμία από τις δύο. Βλέπεις εγώ -για έναν συναισθηματικό και έναν πραγματικό- λόγο, επιμένω να αποκαλώ εαυτόν Θρακιώτη. Ο συναισθηματικός λόγος είναι πως από εκεί καταγόταν η μητέρα μου που την έχασα νωρίς. Εκεί μεγάλωσε, εκεί πήγε σχολείο, εκεί γνώρισε τον πατέρα μου. Ο πραγματικός λόγος είναι πως εκεί -στο νοσοκομείο της Αλεξανδρουπόλεως δηλαδή- άνοιξα κι εγώ για πρώτη φορά τα μάτια μου και αντίκρισα τον κόσμο. Ακόμα κι αν έζησα σε αυτήν μοναχά τα πρώτα τρία χρόνια της ζωής μου, η Αλεξανδρούπολη δεν αναγράφεται απλώς στην ταυτότητά μου ως τόπος γέννησης. Είναι συνειδητή και απολύτως ηθελημένη καταγωγή. Όπως έλεγε η μητέρα μου κάπως περιπαικτικά, εμείς οι Βορειοελλαδίτες είμαστε καλύτεροι άνθρωποι. Και χαμογελούσε.

Ο πατέρας της και παππούς μου ο Κυριάκος γεννήθηκε επίσης στη Θράκη. Σε μία Αλεξανδρούπολη που λεγόταν τότες Δεδέ Αγάτς και ανήκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Όταν ενηλικιώθηκε ντύθηκε φαντάρος, υπηρετώντας στον βουλγαρικό στρατό, καθώς η Θράκη είχε περιέλθει για λίγο στη Βουλγαρία. Το '40 πολέμησε στο μέτωπο τις δυνάμεις του Άξονα, με τα χρώματα της γαλανόλευκης. Περίεργο πράμα που είναι η Ιστορία. Χωρίς να αλλάξει ποτέ πόλη εγκατάστασης, ο παππούς μου βρέθηκε σε τρεις χώρες. Κι ας μιλούσε μοναχά ελληνικά. Κι ας μην ταξίδεψε ποτέ στο εξωτερικό, ταξίδευε η πατρίδα του δεξιά κι αριστερά.

Οι εποχές αλλάζουν, οι άνθρωποι ερχόμαστε και φεύγουμε, τα σύνορα μετατοπίζονται, οι αναφορές και οι καταγωγές μας σχετικοποιούνται. Κι ύστερα χάνονται στο χωνευτήρι του χρόνου και παύουν να έχουν την παραμικρή σημασία. Το ξεύρω, το'χω εμπεδώσει. Έτσι είναι τα πράματα και ως τέτοια τα δεχόμαστε.

Αλλά γιατί κάθομαι και σε απασχολώ με όλα αυτά; Άλλο ήθελα να σου πω και αλλού με πήγες. Πριν κάποιους μήνες απεφάσισα να αναζητήσω κάπως αλλιώς την καταγωγή μου, κάνοντας ένα από τα τεστ DNA που είναι τόσο της μοδός ανά τον κόσμο -φαντάζομαι τα έχεις ακούσει. Όχι, δεν επιδίωκα να εντοπίσω κάποια γραμμή αίματος που να με συνδέει με το ο,τιδήποτε -είμαι θαρρώ αρκετά ώριμος, ώστε να μην με ενδιαφέρουν αστείες αποδείξεις μιας οποιασδήποτε καθαρότητας κι ελπίζω πως έχω μία προσέγγιση στα πράγματα πιο κοσμοπολίτικη (προσπαθώ τουλάχιστον). Η ασίγαστη περιέργειά μου ήταν που με οδήγησε σε ετούτον τον πειραματισμό. Για να σε προλάβω πάντως, λαμβάνω σοβαρά υπόψη μου τις ηθικές ανησυχίες περί της χρήσης του γενετικού υλικού που συλλέγεται σε αυτά τα τεστ. Αλλά είναι ένα ρίσκο που απεφάσισα να πάρω, επιδεικνύοντας καλοπροαίρετα την εμπιστοσύνη μου στην εταιρία που τα διενεργεί και στις νομικές της δεσμεύσεις. 


Με αρκετή περιέργεια λοιπόν και ενδιαφέρον, υποδέχτηκα μετά από μερικές εβδομάδες τα αποτελέσματα της ανάλυσης. 


Σε επιβεβαίωση του δελτίου ταυτότητας, το τεστ διατείνεται πως είμαι Έλληνας. Κατά 46,1%. Όχι και πάρα πολύ μεγάλο ποσοστό, κάτι λιγότερο από το μισό. Μα είναι μακράν η ισχυρότερη γενετική αναφορά μου σε κάποια εθνικότητα. Σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση που χρησιμοποιεί η εν λόγω εταιρία, αυτή η καταγωγή με συνδέει με τους πληθυσμούς που από την αρχαιότητα κατοικούσαν στην περιοχή ανάμεσα στο Αιγαίο και το Ιόνιο, καθώς και τη νότια Ιταλία. Ναι, σα να λέμε απευθείας απόγονος του Περικλέους. Και του Θεμιστοκλέους βεβαίως βεβαίως. Κατά 46,1% ακριβώς.


"Βαλκάνιος" είναι η δεύτερη σε ποσοστό, εθνικότητα (21,8%). Η περιοχή αναφοράς εδώ είναι η κεντρική Βαλκανική που "αποτελεί σημείο συνάντησης που γεφυρώνει Λατίνους, Έλληνες και Σλάβους από την αρχαιότητα και το μεσαίωνα" όπως υπογραμμίζει -κάπως απολογητικά- το σύντομο σημείωμα στην εφαρμογή, σαν να προσπαθεί να χρυσώσει κάποιο χάπι. Φαντάζομαι ότι εκείνοι που έγραψαν το εν λόγω κείμενο, είχαν κατά νου την αρνητική φόρτιση που φέρει εδώ και δεκαετίες η στερεοτυπική αναφορά στα Βαλκάνια, επομένως είπαν να αναδείξουν την -εντελώς σωστή και έγκυρη- διάσταση της πολυπολιτισμικότητας που χαρακτηρίζει την περιοχή.


Σε ένα ποσοστό 12,6% εμφανίζομαι "Ανατολικοευρωπαίος". "Ουκρανία, Πολωνία και Ουγγαρία, περιοχές κατοικημένες από Σλαβικές και Βαλτικές φυλές με μεταγενέστερες Ρωμαϊκές, Μογγολικές και Οθωμανικές εισβολές". Άκρη εύκολα δεν βρίσκεις και εδώ, όπως άλλωστε συνειδητοποιείς αν μελετήσεις την ιστορία αυτών των χωρών. Φαντάζομαι ότι τούτο το ποσοστό συνδέεται περσσότερο με την εκ μητρός θρακιώτικη καταγωγή μου -στην οποία άλλωστε οφείλω και τα πιο ανοιχτά χρώματα.


Με σχεδόν αντίστοιχο ποσοστό (11,1%) είμαι "Ιταλός" -σε αυτό το ένα δέκατό μου αποδίδεται πια και επισήμως η αδυναμία που έχω στα ζυμαρικά, τον ιταλικό νεορεαλισμό και τη ντόλτσε βίτα. Κομπλέ, με αδιάσειστες αποδείξεις και με γραφικές απεικονίσεις. Ένα αρκετά μικρό ποσοστό (6,8%) με συνδέει με τη Δυτική Ασία και ένα ακόμα μικρότερο -αλλά αξιοπρόσεκτο- ποσοστό (1,6%) με τους Ασκενάζι, την ευρωπαϊκή εβραϊκή διασπορά. Αν τα σουμάρεις όλα, έχεις εμένα. Ή τελοσπάντων περίπου.


Και λοιπόν; Σε τι χρησιμεύουν όλα αυτά, αν όχι στην εντελώς αυτοαναφορική επιθυμία να νιώσει κανείς ιδιαίτερος και μοναδικός; Χαίρομαι που ρωτάς. Στην προσωπική πορεία του καθενός, στην αφήγησή του -όσο σημαντική ή ασήμαντη, σύντομη ή μακρά κι αν είναι αυτή- η καταγωγή παραμένει η υποχρεωτική και αναπόδραστη αφετηρία του. Όχι βεβαίως οι απεικονίσεις της υπό μορφή ποσοστών στη γενετική του ταυτότητα, αλλά οι μνήμες, οι αναφορές και τα ερείσματά του. Που βεβαίως φέρουν αναγκαστικά μία σύνδεση με τόπους (εν προκειμένω για εμένα, την Αλεξανδρούπολη, την Αθήνα και τη Σύρα), αλλά κυρίως πλέκονται συναισθηματικά με ανθρώπους. Αυτή είναι η πατρίδα μας και από εκεί προερχόμαστε. Και δεν υπάρχει καμία εφαρμογή που να μπορεί να μετρήσει με ακρίβεια αυτές μας τις σχέσεις που ουσιωδώς μας διαμορφώνουν και μας καθορίζουν. Τουλάχιστον όχι ακόμα.

Υποσημείωση: Έτσι για την ιστορία, η εφαρμογή δίδει τη δυνατότητα να εντοπίσει κανείς ανθρώπους ανά τον κόσμο με τους οποίους μοιράζεται κοινό γενετικό υλικό, άρα τον συνδέει μαζί τους κάποια (κοντινή ή μακρινή) συγγένεια. 


Στην περίπτωσή μου, οι περισσότεροι εξ αυτών κατοικούν στις ΗΠΑ και στη Γερμανία και πολύ λιγότεροι στην Ελλάδα, γεγονός που προφανώς συνδέεται με το χαμηλό ποσοστό ανθρώπων εδώ που έχουν μπει στη διαδικασία να κάνουν ένα ανάλογο τεστ.


Το αρκετά ενδιαφέρον όμως είναι αυτές οι μοναδιαίες περιπτώσεις ανθρώπων -επίσης μακρινών μου συγγενών (!)- που βρίσκονται σε χώρες όπως η Σιγκαπούρη, η Βραζιλία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Πάντως σου ομολογώ ότι τη μεγαλύτερη περιέργεια θα είχα να γνωρίσω τον συγγενή μου στη Γροιλανδία -για να ανακαλύψω τον Εσκιμώο (Ινουίτ) μέσα μου και να σπάσουμε τον πάγο ανάμεσά μας.

4 σχόλια:

  1. Ωραιότατο! Και μου έβαλες ιδέες τώρα να το κάνω και γω!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Να το κάνεις αν έχεις ην περιέργεια. Αποτελεί καλή αφορμή για αναστοχασμό και αβανταδόρικο θέμα συζήτησης με συγγενείς και φίλους. ;)

      Διαγραφή
  2. Μάλλον θα το κάνω κι εγώ...ενδιαφέρον φαίνεται!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Έχει ενδιαφέρον το όλο εγχείρημα και μπορεί να επιφυλάσσει ποικίλες εκπλήξεις.
      Όσο ψάχνει κανείς, βρίσκει! :)

      Διαγραφή