Γη των Ονείρων είσαι δική μου

Μπορεί να μην τον συγκαταλέγω στους αγαπημένους μου νεοέλληνες ζωγράφους, αλλά αναγνωρίζω στον Κωνσταντίνο Παρθένη την έντιμη προσπάθειά του για συνεχή εξέλιξη και πειραματισμό. Τα έργα του -στην εξέλιξή τους- συνομιλούν με τις καλλιτεχνικές τάσεις της εποχής τους και χαράσσουν μια τολμηρή διαδρομή: από τον ακαδημαϊσμό της Βιέννης όπου σπούδασε μέχρι τον μεταϊμπρεσιονισμό στον οποίο κατέληξε. Και μόνο αυτή η μετακίνηση είναι τελοσπάντων ενδιαφέρουσα. Αυτήν την περίοδο, στην Εθνική Πινακοθήκη πραγματοποιείται μία μεγάλη αναδρομική έκθεση για τον Παρθένη, η οποία δίδει μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για να παρακολουθήσει κανείς την πορεία του και να ξεναγηθεί στις καλλιτεχνικές του αναζητήσεις.

Οι πίνακες της νιότης του έχουν τη γλυκύτητα μιας καλλιτεχνικής αθωότητας. Όπως αυτή η προσωπογραφία γυναίκας που έσιαξε όταν ήταν 20-22 ετών.

Ή αυτή η προσωπογραφία της φημισμένης χορεύτριας Σαχαρέτ -που την εποχή της νιότης του Παρθένη, εθεωρείτο μια από τις ομορφότερες γυναίκες του κόσμου.

Ιδιαιτέρως στάθηκα και σε αυτή την αυτοπροσωπογραφία του από το 1901. Δεν είχα στο νου μου το παρουσιαστικό του, αλλά αν κρίνω από τις φωτογραφίες, πέτυχε  εξαιρετικά το ύφος του, αλλά και την κάπως ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία του -που εντέλει τον οδήγησε σε μεγάλες ρήξεις με τους γύρω του και σε αυτο-απομόνωση στις ύστερες φάσεις της ζωής του.

Φυσιογνωμία μπελ-επόκ. Με το μυτερό μουστάκι, το κοστούμι και το ημίψηλο καπέλο. Πολύ μου αρέσουν αυτά τα φωτογραφικά πορτρέτα. Προσπαθώ κάθε φορά να κάμω την αναγωγή στο σήμερα και να σκεφτώ τι όψη θα είχε ο εικονιζόμενος αν ζούσε στα τώρα. Αν τον έβλεπες στο δρόμο, να περιμένει να περάσει το φανάρι. Ή να κάθεται σε ένα καφέ και να συζητάει με φίλους για τον κορονοϊό και τα εμβόλια. 

Κάθε φορά διαπιστώνω πόσο μάταιη είναι αυτή η άσκηση. Πόσο αδόκιμες είναι αυτές οι αναγωγές. Διότι είμαστε όλοι άνθρωποι της εποχής μας. 

Εντύπωση μου έκαμε η ζωγραφική διακόσμηση για το πιάνο της Ιουλίας Παρθένη. Που έπιασε και το στόλισε με αέρινες μορφές που παίζουν μουσικές. Όταν σε συνεπαίρνει ο καλλιτεχνικός οίστρος, τα πάντα γίνονται καμβάς.

Στάθηκα αρκετά και σε αυτό το έργο ("Θρήνος. Αποκαθήλωση") του 1917 που είναι μάλλον πιο αναγνωρίσιμα δικό του. Φαίνεται πως κάποια στιγμή εκείνη τη δεκαετία, άρχισε να διαμορφώνει την πιο προσωπική του εικαστική υπογραφή. 

Που τον οδήγησε στη συστηματική αφαίρεση. 

Παλαιότερα θα προσπέρναγα κάπως αδιάφορα τούτα τα έργα της ωριμότητάς του. Τώρα την εκτιμώ κάπως περισσότερο την ανάγκη για αφαίρεση. Την απαλλαγή από τα περιττά που σε βαραίνουν. Την εστίαση στις αδρές γραμμές που είναι ικανές και επαρκείς για να σχηματίσουν την ουσία.

Χρώματα που διαχέονται χωρίς να απασχολούνται με περιγράμματα.

Σχήματα που δεν υποτάσσονται σε καθιερωμένα μοτίβα.

Αισθήματα που κερδίζονται χωρίς μεγάλη προσπάθεια και φλύαρες λεπτομέρειες.

Ναι, τον εκτίμησα κάπως περισσότερο τον Παρθένη. Θέλησα να τον καταλάβω λίγο παραπάνω.

Στάθηκα με μεγαλύτερη προσοχή στα δυο-τρία διασημότερα έργα του. Το πρόσωπο του Ιησού -που θυμάμαι από τα μικράτα μου, όταν με πήγαιναν οι γονείς μου επίσκεψη στην Πινακοθήκη - με το βλέμμα προς τον ουρανό.

Τότες μου φαινόταν ακόμα μεγαλύτερος και πιο επιβλητικός αυτός ο πίνακας με τη μορφή να αναδύεται μέσα από το βαθύ μπλε. Και το στρόγγυλο κορνιζάρισμα που μου έμοιαζε πάντα με υπερβατικό φινιστρίνι.

Αλλά κι αυτή η σύνθεση με το καράβι στο λιμάνι της Καλαμάτας. Που παραμένει ο πίνακας του Παρθένη που μου αρέσει περισσότερο. Κάθε φορά που περπατάω στο μόλο της Καλαμάτας (στο "χιλιόμετρο" όπως τον εξεύρουν οι Καλαματιανοί), τούτον τον πίνακα σκέφτομαι.

Τους εκτιμώ πολύ κάτι τέτοιους συνειρμούς. Ειδικά όταν συνδέουν την πραγματικότητα με τις λογής λογής αναπαραστάσεις της.

Καθόλου λοιπόν δεν την μετάνιωσα την επίσκεψη στη μεγάλη έκθεση για τον Παρθένη.

Καθ'όπως έμαθα μάλιστα, η Εθνική Πινακοθήκη κατέχει το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος των έργων, σχεδίων και τεκμηρίων του, διότι (μετά από διάφορες περιπέτειες) τα παιδιά του δώρισαν στο κράτος όλα όσα κατείχαν. Πάντως, εκτός από την προτροπή να πας και να επισκεφθείς κι εσύ την έκθεση, ας μου επιτραπεί και ένα τελευταίο σχόλιο: Χαζεύοντας τα έργα του Παρθένη στον κάπως στρυμωγμένο υπόγειο χώρο που έχει αφιερωθεί στις προσωρινές εκθέσεις, σκεφτόμουν και πάλι πόσο απογοητευμένος είμαι από την αναμόρφωση της Πινακοθήκης και πόσο έντονη είναι κάθε φορά η αίσθησή μου ότι οι χώροι του κτηρίου παραμένουν θλιβερά ανεπαρκείς για την εξυπηρέτηση των αναγκών της. Τη χάσαμε κι αυτή την ευκαιρία για έναν χώρο αντάξιο την σπουδαίας αποστολής της Πινακοθήκης. Τώρα που σίγασαν οι εορτασμοί και οι πανηγυρισμοί των περσινών εγκαινίων, ας κάμουμε και καμία κριτική. 

Θερινός απολογισμός

Υπάρχουν πολλές εκδοχές της απόδρασης. Η δική μου παραμένει η περιπατητική: εξακόσια περίπου χιλιόμετρα βάδισα περιπλανώμενος σε διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις μέσα σε διάστημα δεκαεπτά ημερών στην καλοκαιρινή μου άδεια. Ήτοι τριαντατόσα χιλιόμετρα τη μέρα. Ο μετρητής του έξυπνου ρολογιού μου δεν προλάβαινε να μου απονέμει μετάλλια με κάπως κωμικές προτροπές τύπου "Νίκο, συνέχισε!" και "Νίκο, κατακτάς ρεκόρ συνεχόμενης κίνησης!". Για να σου δώσω ένα μέτρο σύγκρισης, υπολογίζω πως περπάτησα μία απόσταση που αναλογεί στη διαδρομή μεταξύ Αθήνας και Καβάλας. Καθόλου άσχημα, θα έλεγα.

Πέραν των όποιων ωφελημάτων της άσκησης, το μεγάλο κέρδος βεβαίως παραμένει η παρατήρηση, η βιωματική εμπειρία, η γνωριμία με τόπους κι ανθρώπους. Όσο μεγαλώνω τόσο περισσότερο εκτιμώ την αξία της περιπλάνησης. Νιώθω πως αυτοί οι παρατεταμένοι μου περίπατοι ισοδυναμούν με ανάγνωση δεκάδων εκατοντάδων βιβλίων. Σαν να διατρέχω πληροφορίες που με κανέναν άλλον τρόπο δεν θα μπορούσα να συλλέξω. Σαν μία άσκηση εμπέδωσης. Διότι το περπάτημα σού δίδει τη δυνατότητα ουχί μόνο να γνωρίσεις και να αναγνωρίσεις, αλλά επίσης να σκεφθείς και να συσκεφθείς. Με το παρελθόν σου, με τις αναφορές σου, με τις ανησυχίες και τις διαπιστώσεις σου. Τις οποίες διαπιστώσεις δεν διστάζω καθόλου να αλλάζω και να αναθεωρώ -συνεχίζοντας να αντιμετωπίζω με έκπληξη εκείνους που μένουν αταλάντευτοι στις πεποιθήσεις και τις αλήθειες τους, χωρίς να τις δοκιμάζουν στην περιπέτεια των πολλαπλών αναγνώσεων. 

Τις περισσότερες φορές σαν με ρωτάνε πώς τα πέρασα σε κάποιο ταξίδι, διστάζω να περιγράψω επακριβώς και με λεπτομέρειες. Αρκούμαι απλώς σε μια πολύ περιληπτική αναφορά τού πού πήγα ή σε κάποιο γενικό, αξιολογικό σχόλιο που ελπίζω πως θα έχει ενδιαφέρον για τον συνομιλητή μου. Διότι μου φαίνεται δύσκολο (μην πω και ακατόρθωτο) να ξεδιπλώσω όλες τις νέες εμπειρίες που συνέλεξα στο μυαλό μου -τους δρόμους και τα σοκάκια, τα πάρκα και τις λεωφόρους, τις εκθέσεις και τα μουσεία, τα εμπορικά κέντρα και τις λαϊκές αγορές, τους σταθμούς των τρένων και των λεωφορείων, τις γέφυρες και τα ποτάμια, τις πλατείες και τις γειτονιές, τα κεντρικά και τα απόμερα. Οργώνω τις σκέψεις μου πάνω σε τόπους, από τ'αξημέρωτα μέχρι αργά το βράδυ. Σε μία συνεχή κίνηση που τελικά μόνο το έξυπνο ρολόι μου έμαθε πια ν'αποτυπώνει στην γεωγραφική της έκταση. Για να μου απονέμει ψηφιακά μετάλλια.

Έτσι για την ιστορία, μόνο σε ετούτη την γύρα, βρέθηκα σε πέντε χώρες. Σε μέρη που γνώρισα για πρώτη φορά και σε άλλα που ξανασυνάντησα μετά από χρόνια και τους επανασυστήθηκα. Συνυπολόγισε δυοτρία ταξίδια που έκαμα τους προηγούμενους μήνες και καναδυό που'χω προγραμματίσει για τα προσεχώς (αλλά και μερικά long weekends ανά την Ελλάδα), πολύ φχαριστημένος νιώθω πάλι και γεμάτος. Για να'χεις την πλήρη εικόνα της καλοκαιρινής μου ανάπαυλας, προσέθεσε καμιά δεκαριά βιβλία που πρόλαβα να μελετήσω, εξαιρετικά podcasts που άκουσα, ενδιαφέροντα άρθρα που διάβασα (κάποια τα τουϊτάρω για όποιον τυχόν ενδιαφέρεται), αλλά και κάμποσες σειρές, ταινίες και ντοκιμαντέρς -ναι, καρπερή αποδείχθηκε και φέτος η θερινή μου εσοδεία. 

Πράγματι, υπάρχουν πολλές εκδοχές της απόδρασης -όλες τους θεμιτές και σεβαστές. Αυτή που σου περιγράφω τόσην ώρα είναι η δική μου. Την οποία εκτιμώ ως οξυγόνο στις δύσπνοιες της καθημερινότητας. 

Ε λοιπόν κοντολογίς, άλλος άνθρωπος είμαι. Πάλι. 

(σ.σ. Η φωτογραφία στην αρχή της ανάρτησης: Στόμιο Οξύλιθου, ένα κάπως φουρτουνιασμένο μεσημέρι του Ιούλη)

Wake me up before you go go

Κυριακή μεσημέρι. Τελευταίες ημέρες του Αυγούστου. Πειραιάς.

Student Hotel

Το Student Hotel στο Groningen της Ολλανδίας σού δίνει την αίσθηση ενός μοντέρνου πανεπιστημιακού campus. Τα δωμάτια μοιάζουν με φοιτητικούς κοιτώνες (αλλά χωρίς εκπτώσεις στην ποιότητα των παροχών τους), τα έντονα χρώματα και η pop αισθητική παραπέμπουν ξεκάθαρα σε νεανικό lifestyle, ενώ τα χαριτωμένα μηνύματα που ανακαλύπτει κανείς σε διάφορα σημεία (π.χ. στην κάρτα εισόδου του στο δωμάτιο, σε κορνιζαρισμένες κάρτες στους τοίχους, στην τραπεζαρία πρωινού κ.λπ.) προσθέτουν ευχάριστες, αισιόδοξες νότες στη διαμονή. Όπως συχνά λέω όταν συζητάω τέτοια θέματα στο τουριστικό marketing, η διαφοροποίηση δεν απαιτεί κατ'ανάγκη υψηλά κόστη εγκαταστάσεων και σχεδίασης: αρκούν μερικές καλές ιδέες και ένα σαφές concept για να επιτύχει κανείς διακριτή ταυτότητα και να διαμορφώσει αξιομνημόνευτη εμπειρία. Εγώ πάντως ξανάνιωσα φοιτητής.

Ξανθιώτικη αυλή

Φέρει η Ξάνθη πολλές επιρροές από τις ταυτότητες των κατοίκων της. Κι αν είσαι καλοφαγάς, μπορείς να χαρείς κάποιες εξ αυτών στο πιάτο σου: τα σουτζουκάκια, τα γιαουρτλού, τους καβουρμάδες, τους γιουφκάδες και τις παστουρμαδόπιτες. Να, όπως καλή ώρα εδώ, στην υπέροχη αυλή στα "Φαναράκια". Που κάθεσαι και φχαριστιέσαι. Ε, έχουμε κι εμείς οι Θρακιώτες τις περηφάνιες μας.

Πλύτρα, η κίτρινη

Αν και αγαπώ όλα τα χρώματα, έχω μια ιδιαίτερη αδυναμία στα κίτρινα. Η παλέτα που ξεκινά από τις ώχρες και καταλήγει στα ιβουάρ, τα κροκί, τα χρυσά, τα κρεμ και τα μελιά, μου δημιουργεί την ψευδαίσθηση ενός κόσμου που εικονογραφήθηκε για τις σελίδες παιδικού βιβλίου. 

Σκέφτομαι κάμπους σπαρμένους με στάχυα, δάση με καρποφόρες λεμονιές και ακτές που καταλήγουν σε χρυσαφένιες θάλασσες. Κάτω από λαμπερούς, κίτρινους ουρανούς. 

Ίσως γι'αυτό συμπάθησα τούτο το μέρος από την πρώτη στιγμή που το γνώρισα. Ίσως γι'αυτό το ξεχώρισα και σου το συζητώ έτσι ενθέρμως. Διότι είναι κίτρινο. Ένα κίτρινο γαλαντόμο, που άλλοτε γίνεται γαιώδες, χωμάτινο και άλλοτε ξανοίγεται και αγκαλιάζει τα πορτοκαλί και τα λαδί.

Είναι γεγονός πως η Πλύτρα δεν είναι ιδιαιτέρως διάσημη. Οι περισσότεροι ίσως να μην την έχουν ακούσει καν και να μην μπορούν να την τοποθετήσουν στο χάρτη. Εδώ θα μου πεις τρομάζουμε να ονοματίσουμε τις χώρες με τις οποίες συνορεύει η Ελλάδα και να ξεχωρίσουμε τα Δωδεκάνησα από τις Κυκλάδες, θα'χει αξιώσεις από εμάς ένας τοσοδούλης οικισμός που μετά βίας έχει εκατόν τόσους κατοίκους;

Μα είναι η Πλύτρα κάπως ιδιαίτερη. Χτισμένη δίπλα σε μία μεγάλη αμμώδη παραλία στον Λακωνικό Κόλπο φέρει θαυμάσια ρυμοτομία που σου προσφέρει μιαν αίσθηση ανοιχτωσιάς. 

Τα σπίτια -πολλά εκ των οποίων είναι καμωμένα από πέτρα- βρίσκονται σε απόσταση μεταξύ τους και καθόλου δεν καταπιέζονται.

Κοντοστέκομαι και συστήνομαι σε ένα προς ένα. Παρότι μοιράζονται την ίδια ευχάριστη απόχρωση, έχουν ξεχωριστές προσωπικότητες.

Κι ας είναι κάποια από τα κτήρια αφημένα, συνεχίζουν με τον τρόπο τους να σου χαμογελούν. Σαν εκείνες τις ηλικιωμένες κυρίες που η ζωή τις άφησε μόνες και καταπίνουν στωικά την καρτερία τους. Μα σαν δέχονται μιαν απρόσμενη επίσκεψη, έχουνε πάντοτε γλυκό του κουταλιού να τρατάρουν τον επισκέπτη που τις ετίμησε. Κίτρινο περγαμόντο.

Οι εικόνες των τοίχων έτσι όπως υπογραμμίζονται με τις χρυσαφένιες πινελιές των αγριόχορτων μοιάζουν πιότερο με πίνακες του Βαν Γκογκ -α νομίζω πως πολύ θα το αγαπούσε κι εκείνος αυτό το μέρος. 

Ευτυχώς κάποια από τα σπίτια έχουνε κάπως φροντιστεί. Και χαίρονται τα μπαλκόνια και τους κήπους τους. Με την οικονομία και τη γεναιοδωρία που τα προίκισε η φύση τους από την αρχική τους οικοδόμηση.

Οι φαρδιοί δρόμοι κατηφορίζουν ελαφρά προς τη θάλασσα και αρκετά μέτρα πριν τη φθάσουν, σχηματίζουν μια μεγάλη, ευχάριστη απλωσιά με δέντρα, γύρω από την οποία βρίσκονται αραδιασμένα τα ελάχιστα μαγαζιά και καφεστιατόρια.

Αν τυχόν κάτσεις σε κάποιο από αυτά για να πιεις τον καφέ σου, νιώθεις πως κάπου εδώ λύνεται η σύμβαση του χρόνου. Δεν σε απασχολεί πλέον η ώρα, ούτε κι εσύ την απασχολείς. Αχρηστεύονται οι δείκτες του ρολογιού σου και απλώς αρμενίζουν άσκοπα ανάμεσα στα νούμερα.

Μερικές εκατοντάδες μέτρα πίσω από τη σειρά των κτηρίων ανακαλύπτεις και κάτι άλλο. Τα ερείπια της αρχαίας Ασωπού, πόλης ρωμαϊκής που είχε κι αυτή απολαύσει για αιώνες τούτο το μέρος.

Συνεχίζοντας, ο περίπατός σου θα σε οδηγήσει στο μόλο, όπου δένουν τα ψαροκάικα. 

Εκεί στέκει ένα παλιό σπίτι. Που αν έχεις την οποιαδήποτε καλλιτεχνία μέσα σου, σε προκαλεί να το αποτυπώσεις. Στο φωτογραφικό φακό σου, στο μπλοκ ζωγραφικής σου, στον καμβά της θύμησής σου. Είναι οι γραμμικές του διαστάσεις, ένα ποίημα αφιερωμένο στην απλότητα.

Σαν το προσπεράσεις, ανακαλύπτεις έτερο, παλαιότερο κτίσμα. Παρατημένο και μισογκρεμισμένο. Είναι το πρώτο σπίτι που χτίστηκε εδώ. 

Ανήκε στην σπουδαία οικογένεια Βενεσανάκη και λέγεται πως κάποτες σε δαύτο φιλοξενήθηκε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Ο πατέρας του Κολοκοτρώνη, ο Κωνσταντής, είχε φιλία μεγάλη με τον Παναγιώταρο Βενετσανάκη που ήταν από τους ξακουστότερους κλέφτες της Πελοποννήσου -έτσι για να ξέρεις και τα επαγγελματικά του. 

Τώρα βέβαια μπορεί να βρίσκεται σε κατάσταση ασυγχώρητης κατάρρευσης, αλλά ακόμα κι έτσι το σπίτι αυτό μοιάζει με κινηματογραφικό σκηνικό. Άνετα τοποθετείς μία Μαλένα, ένα Μεντιτερανέο ή τη Μέριλ Στριπ να σου τραγουδάει το Μάμα Μία εδώ πέρα -ή έστω τα Μίνιονς που είναι τελοσπάντων και κίτρινα.

Ως και η θάλασσα που διεκδικεί τις πέτρες γύρω από το μόλο, σέβεται τα χρώματά του. Και τις ζεστές μέρες, τα χορεύει και τα φχαριστιέται.

Η διαδρομή σε σπρώχνει εντέλει στην παραλία. Με την ψιλή, κίτρινη άμμο. 

Σαν προσπαθήσεις να ιχνηλατήσεις τα βήματά σου σ'αυτή, θα δεις πως τα'χουνε στολίσει κρινάκια. Λευκά και κίτρινα.

Και σαν βυθιστείς μέσα στο νερό, θα ξεχάσεις καν την ύπαρξη των υπόλοιπων χρωμάτων. 

Ναι, δεν είναι διάσημη η Πλύτρα. Κι ίσως να πεις πως έχει η μονοχρωμία την πλήξη της. Ίσως να με πικράνεις κιόλας, απορρίπτοντας τις κίτρινές μου αδυναμίες. Μα αν σε έφερα ως εδώ είναι για να σου πω ότι καμιά φορά καλό είναι να ησυχάζει κανείς από τα πολλά, πολλά χρώματα. Να βρίσκει την ομορφιά του στις απλές γραμμές. Να αποσύρεται από τις περιττές εντάσεις. Να μην ενδίδει στις εκκωφαντικές εκρήξεις. Γιατί πρέπει να ακολουθήσεις τον δρόμο με τα κίτρινα τούβλα αν προσδοκάς να επιστρέψεις στην πατρίδα σου.