Λίγο πριν κλείσει το κεφάλαιο του 2023, βρέθηκα να κάμω πάλι τη συνήθη αποτίμηση. Να προσπαθώ να ζυγίσω τα πράγματα για να καταλήξω σε μερικά συμπεράσματα. Δεν είναι εύκολη άσκηση, αλλά την επιχειρώ εδώ και χρόνια, όπως ίσως θα θυμάσαι (κι αν δεν θυμάσαι, βουαλά το 2011, το 2012, το 2013, το 2014, το 2015, το 2016, το 2017, το 2018, το 2019, το 2020, το 2021 και το 2022). Πάντα, μέσα από κάπως στοχαστικούς περιπάτους στην χριστουγεννιάτικη Αθήνα.
Κοιτώντας ξανά τις φωτογραφίες από τις προηγούμενες χρονιές, θαρρεί κανείς πως ελάχιστα έχουν αλλάξει: τα ίδια κτήρια, ο ίδιος στολισμός στις λεωφόρους, ο ίδιος φιόγκος στα Public του Συντάγματος.
Αλλά η αίσθηση ότι τίποτα δεν αλλάζει είναι ψευδής. Όπως έλεγε εύστοχα ο Ηράκλειτος "δεν μπορείς να μπεις δυο φορές στο ίδιο ποτάμι". Μήτε το νερό θα είναι ίδιο, μήτε εσύ (αν και εν προκειμένω, αυτό αποτελεί μάλλον φθηνή δικαιολογία για την βαρετή επαναχρησιμοποίηση του ίδιου φιόγκου από τα Public εδώ και τόσα χρόνια).
Υπάρχουν πολλοί τρόποι να μετρήσει κανείς αυτή την αλλαγή: μπορεί να την υπολογίσει απλώς ημερολογιακά και να διαπιστώσει ότι μεγάλωσε, μπορεί να την αποτιμήσει με τα χρήματα στο πορτοφόλι του και να διαπιστώσει ότι φτώχυνε, μπορεί να την μετρήσει με την κεκτημένη συλλογική και ατομική του εμπειρία και να διαπιστώσει ότι ίσως ωρίμασε. Εντάξει, μπορεί να τη ζυγίσει και σε μελομακάρονα και να διαπιστώσει ότι πάχυνε.
Νομίζω ότι το 2023 ήταν ένα έτος επιτάχυνσης λογής λογής μετασχηματισμών. Πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών. Εντέλει ίσως και προσωπικών, ως αποτέλεσμα και των ανωτέρω. Το μακρύ κεφάλαιο της οικονομικής κρίσης φαίνεται ότι έκλεισε (όχι όμως απαραίτητα και οι κίνδυνοι που σχετίζονται με αυτή, ούτε οι δραματικές της επιπτώσεις στο βιοτικό επίπεδο και στο κοινωνικό της αποτύπωμα), η παγωμάρα της πανδημίας ξεπεράστηκε (αν κι εγώ καλού-κακού μία πέμπτη δόση, την έκαμα προ μηνός), οι πολώσεις του πρόσφατου παρελθόντος φαίνεται ότι καθίστανται ανεπίκαιρες (τουλάχιστον μέχρι να διαμορφωθούν οι επόμενες) και η χώρα τσαλαβουτάει στο επόμενο κεφάλαιό της.
Δεν ξέρω τι λέει η Άση Μπήλιου, αλλά εγώ προβλέπω ότι οι μετασχηματισμοί θα συνεχίσουν να κλιμακώνονται και θα γίνονται εντονότερα ορατοί τα επόμενα χρόνια -προς ανέλπιστες κατευθύνσεις. Οι λογής λογής πασιονάριες που πρωταγωνίστησαν στα προηγούμενα seasons, θα βγουν εκτός σεναρίου, παρά τις απέλπιδες προσπάθειες να παρατείνουν τους ρόλους τους. Και όσο αδυνατούν να κατανοήσουν ότι τα δεδομένα άλλαξαν, τόσο πιο πολύ θα απορούν με τη σμίκρυνση της απήχησής τους. Ακόμα κι αν δεν σου πολυφαίνεται, είμαστε ήδη στο παρακάτω.
Τα περί τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, τα όσα συμβαίνουν με την τεχνητή νοημοσύνη, τα ενεργειακά και γεωστρατηγικά παιχνίδια που ανακατεύουν διεθνώς την τράπουλα, θα μας αφορούν ολοένα και περισσότερο και θα μας αναγκάζουν να βγούμε από τον αυτοναφορικό μας μικρόκοσμο. Όπου η Καινούργιου μαλώνει με τη Σκορδά που μαλώνει με τη Ζαρίφη που μαλώνει με τον Ουγγαρέζο. Όπου ο Άδωνις μαλώνει με τον Πολάκη που μαλώνει με την Αχτσιόγλου που μαλώνει με τον Ανδρουλάκη που μαλώνει με τον Κουτσιούμπα. Αν μεγαλώσει κανείς την εικόνα, τον πιάνουν τα γέλια. Ή η απελπισία. Το ασήμαντο μετατρέπεται σε σημαντικό μέσα από την παραμορφωτική του προβολή στα μέσα ενημέρωσης, στα social media και στις συνειδήσεις των αμετανόητα προθύμων.
Μην γελιέσαι, δεν είναι καθόλου εύκολα τα όσα μας ξημερώνει το αύριο. Και εκείνο που με τρομάζει κυρίως δεν είναι το μέγεθος της αλλαγής και της πρόκλησης, αλλά το πόσο ανέτοιμοι είμαστε να την αντιμετωπίσουμε. Ψυχικά, συναισθηματικά και διανοητικά. Πόσο ελάχιστα μάθαμε να λειτουργούμε συλλογικά, να οργανωνόμαστε συστηματικά και να προσαρμοζόμαστε αποτελεσματικά.
Με ανησυχεί η βία ως καθημερινό βίωμα και σε όλες τις διαστάσεις της, με ανησυχεί η κατρακύλα στις επιδόσεις των μαθητών, με ανησυχεί η επιμονή αρκετών σε αφηγήματα που έχουν πατόκορφα χρεοκοπήσει εδώ και χρόνια (και ούτε απασχολούν κανέναν στον υπόλοιπο κόσμο), με ανησυχεί η άγνοια και η αντιεπιστημονικότητα, με ανησυχεί η βαθιά κρίση αξιών, στάσεων και συμπεριφορών -στη σχέση μας με τον συνάδελφο, με τον γείτονα, με τον συνεπιβάτη, με τον απέναντι οδηγό, με τον συγγενή μας, με τον φίλο μας, με τον ίδιο τον εαυτό μας. Γερνάμε κιόλας, θα έχει κι αυτό τη σημασία του.
Αλλά κι αν με ακούς τόσο ανήσυχο, να ξέρεις πως είμαι καταδικασμένος στην αισιοδοξία μου. Όχι αγνοώντας ή υποβαθμίζοντας την οξύτητα των προβλημάτων -τα βλέπω όσο πιο ξεκάθαρα μπορώ-, αλλά επιμένοντας να προσδοκώ. Σε εσένα. Στη δυνατότητά σου και στην προοπτική σου. Στην υπέρβαση που καλούμαστε να κάμουμε εσύ κι εγώ εις πείσμα των όσων μας σπρώχνουν προς τα κάτω. Στην ανάγκη να κολυμπήσουμε ακόμα κι όταν οι θάλασσες είναι πολύ τρικυμιώδεις, ο Καλλιάνος προειδοποιεί για απαγορευτικό στα λιμάνια και το 112 κουδουνίζει στο αυτί μας.
Περπατάω σε μια Αθήνα που μοιάζει απελπιστικά ίδια και αλλόκοτα διαφορετική. Ανάμεσα σε ανθρώπους πολλών, αναδυόμενων ταυτοτήτων. Ποικίλων επιδιώξεων και αφηγήσεων. Όσο περισσότερο κυκλοφορεί κανείς τόσο αντιλαμβάνεται αυτούς τους μετασχηματισμούς.
Μία νέα χρονιά ξημερώνει. Και επειδή τείνουμε να αντιλαμβανόμαστε τον χρόνο σε περιόδους και τη ζωή μας σε κεφάλαια, ας ελπίσουμε ότι η εξέλιξη της ιστορίας θα αποδειχθεί ωφέλιμη. Και εμείς αντάξιοί της.
Σου εύχομαι λοιπόν χρόνια πολλά. Με επίγνωση και ευθυκρισία. Με μέτρο και με ευθύνη. Με προοπτική και με συναίσθηση. Ας χρωματίσουμε τις ζωές μας με πιο δημιουργικές παλέτες, ας επενδύσουμε τις σχέσεις μας με τους άλλους με μεγαλύτερη γενναιοδωρία. Ας μην παρασυρόμαστε στους εγωισμούς και τις προσωπικές μας εμπάθειες. Ας μην τυφλωνόμαστε από τις βεβαιότητές μας.
Τις θερμές μου ευχές, σου στέλνω! Να καλοπεράσουμε, να ξεκουραστούμε, να σταθούμε γιανα επανεκτιμήσουμε. Και να κοιτάξουμε με θάρρος μπροστά. Και ακόμα παραπέρα. Στα έξω μας και στα μέσα μας. Η πιο κρίσιμη πρόκληση αλλαγής είναι προσωπική μας υπόθεση. Ας γίνουμε καλύτεροι. Χρόνια σου πολλά κι ευτυχισμένα!
