Αυτές οι μεσοβέζικες εποχές έχουν μιαν αναποφασιστικότητα. Νοέμβρης μπαίνει, αλλάξαμε την ώρα μας, κάμαμε τις παρελάσεις της 28ης Οκτωβρίου, εορτάσαμε το Halloween μας, φάγαμε και τα πρώτα μελομακάρονα, αλλά με κοντομάνικα και σορτσάκια συνεχίζουμε να κυκλοφορούμε. Και στις παραλίες βρισκόμαστε τα σαββατοκύριακα. Αν δεν κοιτάξεις το ημερολόγιο και στηριχθείς μονάχα στον καιρό, θαρρείς πως οδεύουμε μάλλον προς το Πάσχα, παρά προς τα Χριστούγεννα. Σε τίποτα δεν μπορείς να την επιτύχεις την κανονικότητα, ούτε στις εποχές. Να προσαρμοστείς μονάχα μπορείς και να συνεχίσεις να προσπαθείς για το καλύτερο.
Χθες τ'απόγευμα στη βόλτα μου, μερικούς δρόμους πέρα από το σπίτι μου, με σταμάτησε ένα ανθισμένο γιασεμί. Για μερικές στιγμές πήρε όλες τις σκοτούρες και τις σκέψεις μου, αγκαλιάζοντάς τες με τη γενναιόδωρη ευωδιά του. Ακόμα και στις μεσοβέζικες εποχές, βρίσκει κανείς τρόπους ν'αποφασίζει τελικά.
Θα αρχίσω από τα καλά. Πρώτον, επιτέλους! Η Μαρία Κάλλας είναι αναμφισβήτητα η πιο διάσημη ελληνίδα του 20ου αιώνα και η ολιγωρία τόσων δεκαετιών αναφορικά με την απόδοση τιμής στο όνομα και τη μνήμη της, είναι αδικαιολόγητη. Η πολυκατοικία επί της Πατησίων, όπου πέρασε τα πρώτα χρόνια της ζωής της, παραμένει ρημαγμένη και ρυπαρή, κανένας βασικός δρόμος ή πλατεία της πόλης (ή γενικά της χώρας) δεν φέρει το όνομά της, καμία συστηματική προσπάθεια δεν έχει γίνει για να συνδεθεί η -διαχρονικά ισχυρή- εικόνα της με την Ελλάδα.
Από όπου κι αν το πιάσεις, είναι ντροπή!
Επομένως τα εγκαίνια ενός μουσείου αφιερωμένου στη Μαρία Κάλλας αποτελούν σε κάθε περίπτωση, θετική είδηση. Και μπράβο στον Δήμο Αθηναίων που πήρε τη σχετική πρωτοβουλία και προχώρησε σχετικά γρήγορα στην υλοποίηση του έργου.
Το δεύτερο θετικό είναι η θέση του μουσείου. Σε κεντρικότατο σημείο, απέναντι από τη Μητρόπολη Αθηνών. Και σε ωραιότατο κτήριο που επισκευάστηκε και αναδιαμορφώθηκε προκειμένου να φιλοξενήσει την έκθεση. Νομίζω ότι η συγκεκριμένη θέση τοποθετεί το μουσείο αυτομάτως στις διαδρομές των τουριστών και λογικά, θα προσελκύσει αρκετούς ξένους επισκέπτες.
Το τρίτο θετικό είναι η προφανής δουλειά που έγινε σε όρους μάρκετινγκ. Το μουσείο έχει ένα ενδιαφέρον λογότυπο, διαθέτει ωραιότατο καφέ και κατάστημα με καλόγουστα προϊόντα που αφορούν την Κάλλας (cds, βιβλία κ.λπ.) και έχει αρχίσει να διαφημίζεται, αξιοποιώντας τα social media αλλά και το word-of-mouth.
Αλλά κάπου εδώ, μου σώνονται τα θετικά και θα μου επιτρέψεις -έτσι μεταξύ μας- να γίνω κάπως πιο κριτικός.
Η έκθεση είναι μικρή. Το κατανοώ ότι δεν είναι εύκολο να συγκεντρωθεί μεγαλύτερος αριθμός αντικειμένων της, αλλά θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν καλύτερα φωτογραφίες, σκηνικά από όπερες (έστω και ως διοράματα) ή προβολές.
Έχω βρεθεί ανά τον κόσμο σε πολλά μουσεία που στερούνται μεγάλης έκθεσης με πρωτότυπα αντικείμενα και -παρά τις αρκετές ενστάσεις μου- έχω αναγνωρίσει την ικανότητα κάποιων εξ αυτών να στήσουν ένα ενδιαφέρον αποτέλεσμα, χρησιμοποιώντας πιο έμμεσους τρόπους αφήγησης.
Νιώθω λοιπόν ότι εν προκειμένω, υπήρχε μεγάλο περιθώριο για πιο ευφάνταστη παρουσίαση. Ειδικά η "εμπειρία Μαρίας Κάλλας" στον δεύτερο όροφο, που στηρίζεται στην ακρόαση της ηχογραφημένης φωνής της, δεν μπορεί να στηρίζεται αποκλειστικά σε μία -κάπως φτηνή- σκηνογραφία. Ειδικά σήμερα και με δεδομένα τα μέσα που διαθέτουμε, θα έπρεπε να αξιοποιείται η σύγχρονη τεχνολογία με προβολή της εικόνας της ως ολόγραμμα ή έστω με προβολή σκηνών από τις εμβληματικές της παραστάσεις σε γιγαντοοθόνες.
Και τέλος, το πιο ουσιαστικό: βρήκα τη μουσειακή αφήγηση -κι ας μου επιτραπεί να το πω- κάπως απλοϊκή. Ίσως ικανή για ένα κοινό που δεν γνωρίζει καλά την Κάλλας, αλλά σίγουρα ανεπαρκές για τους λάτρεις της όπερας και τους γνώστες της ζωής και της καριέρας της. Σε αυτούς τους τελευταίους, δεν έχει να πει απολύτως τίποτα το νέο Μουσείο. Τουναντίον, τους απωθεί με τον επιδερμικό τρόπο προσέγγισής του.
Χρειάζονταν περισσότερες λεπτομέρειες, μεγαλύτερη έμφαση στα πρώτα της χρόνια στην Ελλάδα και στις παραστάσεις της εδώ, εξιστόρηση συμβάντων που δεν ξέρει το ευρύ κοινό και θα μπορούσαν να σκιαγραφήσουν καλύτερα τον ψυχισμό και την προσωπικότητά της.
Ναι, χρειαζόταν κάτι πιο βαθύ και πιο ουσιαστικό. Θα τολμήσω να πω, κάτι πιο συναισθηματικό. Και σίγουρα πιο μελετημένο, διότι οι (αρκετές) ανακρίβειες και παραλείψεις στις λεζάντες, έχουν ήδη δημιουργήσει σούσουρο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ναι, υπάρχει και το αρνητικό word-of-mouth που καραδωκεί.
Για να μην με κακοχαρακτηρίσεις και με πεις στρυφνό και δύστροπο, θα μείνω προς το παρόν στα θετικά. Κι ας θεωρώ αδικαιολόγητες τις προχειρότητες που θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί. Κι ας εξακολουθώ να πιστεύω ότι αυτό το μουσείο έπρεπε να γίνει στην Πατησίων, στην πολυκατοικία που μεγάλωσε η Κάλλας -όπου θα υπήρχαν μεγαλύτεροι χώροι για κάτι ίσως πιο ολοκληρωμένο. Παρότι η Μητροπόλεως είναι αναντίρρητα πιο κεντρικός (και ευπρεπισμένος) δρόμος, ένα κτήριο που συνδέεται βιωματικά με την Κάλλας και που άλλωστε είναι δύο βήματα από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, έχει άλλο ειδικό βάρος.
Εν πάσει περιπτώσει, ελπίζω ειλικρινά το εγχείρημα να αποδειχθεί επιτυχημένο.
Τόσο σε όρους επισκεψιμότητας, όσο και ως αφορμή για περισσότερες πρωτοβουλίες απόδοσης τιμής στην κορυφαία μας σοπράνο.
Που η φωνή της παραμένει μία από τις πιο πλούσιες αισθητικές εμπειρίες που έχει την ευτυχία κανείς να απολαύσει σε ετούτη τη ζωή.
Απολαμβάνοντας ωραιότατες γεύσεις στο πιο γραφικό -ίσως- σημείο της Πρέβεζας. Δίπλα στο σπίτι που πέρασε τις τελευταίες ημέρες του ο Καρυωτάκης. Κάτω από πυκνές περικοκλάδες που σκιάζουν τα μεσημέρια σου. Ανάμεσα σε κίτρινους και κόκκινους τοίχους και περβάζια με κάκτους και παχύφυτα. Σύμφωνα με την παράδοση, το όνομα του μέρους οφείλεται σε έναν κακορίζικο Τούρκο διοικητή, ο οποίος ταλαιπωρούσε τους κατοίκους. Μια μέρα για να τον εκδικηθούν, άλειψαν το δρομάκι με βούτυρο και όταν εκείνος πέρασε από εκεί έφιππος, γλίστρησε το άλογό του, κουτρουβαλιάστηκε ο ίδιος και σιχτιρίζοντας, χαρακτήρισε το μέρος «Σαϊτάν Παζάρ». Που πάει να πει «Διαβολοπάζαρο». Αν ρωτάς εμένα πάντως, η φάβα με το παντζάρι, την κάπαρη και τα ρόδια είναι όντως της κολάσεως!
Ευτυχώς η Αθήνα -και παρά τα αμέτρητα κουσούρια της- επιφυλάσσει κάποιες φορές, ευχάριστες εκπλήξεις. Όπως αυτές οι δύο εκθέσεις που συνάντησα στους περιπάτους μου τις τελευταίες ημέρες.
Η πρώτη, υπό τον τίτλο "Στη σκιά" εστιάζει αποκλειστικά σε έργα γυναικών και φιλοξενείται στην υποτιμημένη αλλά πάντα συμπαθητική Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων. Οι γυναίκες καλλιτέχνιδες των προηγούμενων αιώνων ήσαν μάλλον λίγες και σίγουρα όχι τόσο επιδραστικές στην πορεία της ελληνικής τέχνης. Ομολογώ ότι και εγώ τις αντιμετώπιζα πολλές φορές κάπως άδικα, προσπερνώντας ελαφρά τη καρδία τα έργα τους.
Εντούτοις, τα τελευταία χρόνια, έχω αρχίσει να τις εκτιμώ περισσότερο. Με πρώτη, την εξαιρετική Θάλεια Φλωρά-Καραβία που νομίζω της πρέπει μία θέση στη λίστα με τους σημαντικότερους ζωγράφους μας.
Στην έκθεση, στάθηκα και σε έργα της Λιλής Αρλιώτη, της Αγλαΐας Παπά και της Σελέστ Πολυχρονιάδη.
Αλλά και σε αυτή την υπέροχη "Πανδώρα" της Σοφίας Λασκαρίδου -της πρώτης γυναίκας αποφοίτου στο Πολυτεχνείο Αθηνών, η οποία διεκδίκησε την εγγραφή της με παρέμβαση προς τον βασιλιά Γεώργιο Α' και εντέλει έγινε δεκτή με διάταγμα που επέτρεψε τη μεικτή φοίτηση το 1903. Ναι, πριν εκατόν είκοσι χρόνια. Αξίζει να τις επισημαίνουμε ξανά και ξανά αυτές τις κατακτήσεις και να τις εκτιμούμε.
Πολύ μου άρεσε ετούτη η νεκρή φύση της Νίτσας Μακαρόνα.
Αλλά και το τοπίο από τη Σκύρο, της Δώρας Γραφειάδου. Από το μακρινό 1934.
Η έτερη έκθεση που βρέθηκε στο διάβα μου και με ανάγκασε σε μία πολύ ευχάριστη στάση, φιλοξενείται σε ένα από τα κτήρια του Μητροπολιτικού Πάρκου "Αντώνης Τρίτσης". Στο Ίλιον, δίπλα στον Πύργο Βασιλίσσης.
Πρόκειται για μία εικαστική συνάντηση δύο φίλων, του Δημοσθένη Σκουλάκη και του Θανάση Μακρή.
Που τυγχάνει βεβαίως να συγκαταλέγονται -κατά τη γνώμη μου- στους σπουδαιότερους ζωγράφους μας των τελευταίων πενήντα χρόνων.
Τα έργα του Σκουλάκη -από την πρώτη "πολιτική" του περίοδο της δεκαετίας του 60 ως τις σουρεαλιστικές συνθέσεις του, τα πορτρέτα και τις πιο σύγχρονες υπόγειες διαδρομές του, μου φαίνονται πάντα ενδιαφέροντα και ευφάνταστα.
Η σάτιρα, η οξεία κοινωνικοπολιτική κριτική που ασκεί και η αναμέτρηση του με υπαρξιακά ζητήματα, συνομιλούν μαζί σου με τρόπο ευθύ και ουσιαστικό.
Πριν χρόνια είχε γίνει μία ωραιότατη αναδρομική έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη στην Πειραιώς και πολύ την είχα απολαύσει. Και να που σήμερα, συναντήθηκα και πάλι με κάποια από εκείνα τα έργα, τα ξαναείπαμε και καταλήξαμε (ευτυχώς ή δυστυχώς) στις ίδιες διαπιστώσεις.
Από την άλλη, στα έργα του Μακρή νιώθεις την ένταση των τολμηρών πινελιών, δονείσαι από τις συναισθηματικές φορτίσεις της ανεμοδαρμένης του παλέτας χρωμάτων και απολαμβάνεις πλούσιες εικόνες παραστατικού εξπρεσιονισμού.
Ναι, πολύ τον εκτιμώ και τον Μακρή.
Αυτοί οι πίνακες με τα ιστορικά πλοία Liberty είναι εξαίσιοι.
Με τούτα και με κείνα, βρήκα δύο αφορμές να χρωματίσω πολύ πιο ευχάριστα τις -κατά βάσει γκρίζες- διαδρομές μου στην πόλη. Επομένως φχαριστημένος είμαι!
Είναι σημαντικές οι γέφυρες. Όχι μόνο γιατί σου δίδουν τη δυνατότητα να τις διαβείς, αλλά κυρίως γιατί σου δίδουν την πολυτέλεια να επιλέξεις σε ποια πλευρά θέλεις να σταθείς.
Βόσπορος. Γέφυρα μεταξύ της ευρωπαϊκής και της (απέναντι) ασιατικής όχθης.
(Κι ας εννοούσε ο Λευτέρης Παπαδόπουλος άλλην Αριστοτέλους, ο καθείς δικαιούται να επιλέγει ελεύθερα την προοπτική της μνήμης του. Και να ορίζεται από αυτήν.)
