Αρκούδα σε κονσέρβα

Ούτε φούρνοι, ούτε κρεοπωλεία, ούτε μανάβικα. Εδώ στη Φινλανδία, όταν χρειάζεσαι παντός τύπου τρόφιμα, πηγαίνεις στο σούπερ-μάρκετ, τελεία και παύλα. Που σημαίνει ότι αν επιζητείς αυτή την προσωπική επαφή με τον μικροκαταστηματάρχη της γειτονιάς σου, δύσκολα θα τη βρεις. Έτσι κι αλλιώς, σε επιβεβαίωση του στερεότυπου, οι Φινλανδοί δεν είναι ιδιαιτέρως επικοινωνιακοί -τουλάχιστον για τα δεδομένα κάποιου που προέρχεται από τη Μεσόγειο- και θα σου πάρει καιρό να κατανοήσεις τους κλειδωμένους κώδικές τους.

Το καλό είναι ότι σούπερ-μάρκετς υπάρχουν παντού, είναι σχετικά μεγάλα, διαθέτουν εντυπωσιακή ποικιλία προϊόντων και κυρίως, παραμένουν ανοιχτά καθ'όλη τη διάρκεια του εικοσιτετραώρου. Που σημαίνει ότι αν σε πιάσει μία επιθυμία για μορταδέλα στις τέσσερις τ'αξημέρωτα, μπορείς να ρίξεις κάτι πάνω σου (ένα μπουφανάκι, ένα παλτό ή τη μισή σου ντουλάπα, αν σε έχει βρει ατυχώς η λιγούρα μες το καταχείμωνο) και να πεταχτείς να το αγοράσεις. Μια και θα πας, πάρε μου και κάνα γιαούρτι.

Ακριβώς επειδή τα καταστήματα αυτά λειτουργούν ασταμάτητα και δεν κλείνουν ούτε την Κυριακή, η κίνηση πελατών διαχέεται και σπανίως θα συναντήσεις κόσμο στους διαδρόμους ή ουρά στα ταμεία. Φρόντισε να εξοικειωθείς με αυτή την αίσθηση της άπλας και της ησυχίας, είναι πολύ συνήθης εδώ. Αν θέλεις και την εξήγηση, αυτό συμβαίνει διότι ένας αριθμητικά μικρός πληθυσμός μένει σε μία μεγάλη σε έκταση χώρα. Έρχεται η χαμηλή πυκνότητα και ορίζει τις διαστάσεις της καθημερινότητας, επιτρέπει την καλύτερη διαχείριση του χώρου, αλλά και την ανάπτυξη πιο φιλόδοξων πολεοδομικών και τεχνολογικών λύσεων: από την ύπαρξη ποδηλατόδρομων παντού ως την υποδομή για ηλεκτρικά αυτοκίνητα. 

Αλλά παρατήσαμε τα ψώνια και πιάσαμε την κουβέντα. Τι λες να φάμε αύριο; Να πάρουμε παπαρδέλες; Θα τις βράσουμε, θα πετάξουμε και μία ωραία συσκευασμένη σάλτσα μούρων από πάνω και καθαρίσαμε. Το μαγείρεμα απαιτητικών σε χρόνο προετοιμασίας φαγητών δεν πολυσυνηθίζεται εδώ, εξού και οι περισσότερες λύσεις διατροφής είναι απλές και -όπως θα σχολίαζε υποτιμητικά η μαμά σου- ετοιματζίδικες: συσκευασμένα γεύματα, κομμένες σαλάτες, καθαρισμένα φρούτα, κονσέρβες, βαζάκια με παστά τρόφιμα.  

Αν βαριέσαι τα ζυμαρικά και θέλεις κάτι σε πρωτεΐνη, μπορούμε να πάρουμε κρέας ταράνδου. Θεωρείται μεγάλη λιχουδιά και είναι από τα πιο συνηθισμένα κρέατα στη Φινλανδία.

Να το προτιμήσουμε μήπως σε μορφή πατέ; Μπορεί να θέλεις να το αλείψεις στο ψωμί σου και να το φας για βραδινό. Θα κόψεις και μία φέτα ημίσκληρο Turunmaa, θα βάλεις από δίπλα και λίγη σαλάτα με ξινολάχανο και θα την περάσεις ζάχαρη. 

Εκτός βέβαια αν προτιμάς πατέ αρκούδας. Μωρέ πάρε να'χουμε στο ντουλάπι -χειμώνας έρχεται, σίγουρα θα φαγωθεί. 

Νομίζω πρέπει να συνδυαστεί με Karhu, φινλανδική μπύρα με ισχυρή γεύση και κάμποσους βαθμούς αλκοόλ. Η εταιρία ανήκει πλέον στην δανέζικη Carlsberg, αλλά ιδίως η συσκευασία της με την χαρακτηριστική αρκούδα παραμένει εμβληματική για τους Φινλανδούς. Άλλωστε "Karhu" σημαίνει "αρκούδα" για να ξεκινήσουμε εκμάθηση βασικών λέξεων.   

Βεβαίως από ένα σημείο και έπειτα, στην κατηγορία "αλκοολούχα ποτά" το θέμα δεν είναι η ποιότητα αλλά η ποσότητα. Είναι εύκολο να βρεις στα ράφια αμέτρητες εισαγόμενες μπύρες (όπως καλή ώρα η τσέχικη Kozel), αλλά και κάθε άλλο ποτό που μπορείς να φανταστείς. Αν κυκλοφορήσεις στα μπαρς του Ελσίνκι θα το καταλάβεις αμέσως: ναι, όλοι οι βόρειοι λαοί είναι γερά ποτήρια, αλλά οι Φινλανδοί πίνουν σαν να μην υπάρχει αύριο. Δεν είναι τυχαίο ότι σε γειτονικές σκανδιναβικές χώρες, για εκείνον που καταναλώνει πολύ αλκοόλ, χρησιμοποιείται η μάλλον απαξιωτική φράση "πίνει σαν Φινλανδός". 

Το ενδιαφέρον είναι ότι στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου, η χώρα χαρακτηριζόταν από ιδιαιτέρως χαμηλά επίπεδα κατά κεφαλήν κατανάλωσης αλκοόλ, καθώς είχε απαγορευθεί στους μικρούς παραγωγούς να λειτουργούν αποστακτήρια και η αγορά παρέμενε για αρκετές δεκαετίες στα χέρια της Alko, του πανίσχυρου κρατικού μονοπωλίου. Τα πράγματα άλλαξαν μετά το 1963 που ήρθησαν οι περιορισμοί στην παραγωγή και την εμπορία. Τα τελευταία χρόνια πάντως, το πρόβλημα του αλκοολισμού έχει οξυνθεί, γεγονός που συνδέεται με βαθύτερους μετασχηματισμούς της φινλανδικής κοινωνίας η οποία έχει περάσει στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν περιόδους εκρηκτικής ανάπτυξης και μεγάλης ύφεσης.

Η ισχυρή ζήτηση αποτελεί ευκαιρία για τις τοπικές επιχειρήσεις που έχουν αναπτύξει πλήθος νέων ποτών σε όλη τη γκάμα των ειδών και των γεύσεων. Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα του δημοφιλούς Helsinki Long Drink, που είναι μία μίξη τζιν με φρουτώδη σόδα και που υπάγεται σε ένα είδος ποτών που αποκαλούν οι ντόπιοι "lonkero".

Αν ένιωσες μία νοσταλγία για την πατρίδα, έχουμε και ελληνικές μπύρες. Όχι για να μην νομίζεις ότι υπερβάλω όταν λέω πως μπορείς να βρεις κάθε αλκοολούχο ποτό που φαντάζεσαι! Αλλά σαν πολύ ασχοληθήκαμε με τα πιοτά. Δεδομένου ότι δεν αγαπώ ιδιαιτέρως το αλκοόλ και πίνω ελάχιστα, να ξεύρεις ότι για χάρη σου έγινε όλη αυτή η συζήτηση. Μπορείς σε παρακαλώ να τσουλίσεις το καρότσι στον παρακάτω διάδρομο;

Στάσου να πάρω μερικά piirakka. Πιτάκια με τυρί είναι. Μοιάζουν στην όψη τους με τα κρητικά καλτσούνια, αλλά δεν γλυκίζουν τόσο. Γενικά υπάρχουν αρκετές επιλογές σε αρτοσκευάσματα και θα βρεις ωραία ψωμιά και κάμποσες ποικιλίες μπισκότων. Η διατροφή στη Φινλανδία περιλαμβάνει τροφές με αρκετά λιπαρά και υδατάνθρακες -πράγμα που μάλλον φαίνεται στη σωματοδομή των κατοίκων- αν και τα τελευταία χρόνια είναι έντονη και εδώ, η στροφή στα βιολογικά προϊόντα, στη χορτοφαγία και στις λιγότερο λιπαρές διατροφικές λύσεις. Ναι, είναι και εδώ της μοδός η διαλειμματική δίαιτα, η Άτκινς, η κέτο και η σκέτο. 

Εννοείται ότι θέλω ένα κουτί με μπισκότα Moomin. Δεν ξεύρω αν θυμάσαι τη σειρά κινουμένων σχεδίων στην οποία πρωταγωνιστούσαν, αλλά σε διαβεβαιώ ότι οι Φινλανδοί αγαπούν πολύ αυτά τα υπόλευκα και απροσδιορίστου ράτσας πλάσματα που δημιούργησε ο συμπατριώτης τους Tove Jansson. Θα τα ιδείς σε μπλουζάκια, στυλό, κασετίνες, τρόφιμα, αναψυκτικά. Ως και δικό τους θεματικό πάρκο έχουν στο Naantali, λίγο έξω από το Turku.

Αν πάλι το'χεις βάλει στόχο να προσέχεις τη διατροφή σου και δεν θέλεις να τσιμπολογάς παχυντικά σνακς, η λύση για σένα είναι τα φύκια. Ωφέλιμα, χαμηλά σε θερμίδες και με ποικιλία γεύσεων. Άσε που υποτίθεται πως είναι από τις πιο οικολογικές λύσεις και αν είσαι περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένος, οφείλεις να τα έχεις στο πιάτο σου. Εμένα πάλι εξακολουθούν να μην μου πολυαρέσουν κι ας μου το προσάψεις στο οικολογικό μου αποτύπωμα. 

Η ζήτηση για τρόφιμα με χαμηλά λιπαρά έχει δημιουργήσει στη Φινλανδία, ένα παράθυρο ευκαιρίας για την ασιατική κουζίνα. Θα ιδείς πολλά κινέζικα, νεπαλέζικα, γιαπωνέζικα και ταϊλανδικά εστιατόρια στις μεγάλες πόλεις, ενώ η επιλογή από φυτικά προϊόντα, γαρίδες και θαλασσινά ασιατικής κουζίνας, όλο και διευρύνεται. Αν είσαι κακοπροαίρετος, θα αποδώσεις αυτή την εισβολή και στο γεγονός πως η τοπική κουζίνα είναι εξαιρετικά φτωχή και γευστικά αδύναμη. Συ είπας.  

Δεν σε βλέπω να ενθουσιάζεσαι! Μάλλον είσαι κολλημένος με την ελληνική κουζίνα και τρομοκρατείσαι στη σκέψη των χιλιάδων χιλιομέτρων που σε χωρίζουν από την πατρίδα. Έλα, βάλε στο καρότσι έξτρα παρθένο ελαιόλαδο Κρήτης, να στάξουμε πάνω από τη σαλάτα μας να μυρίσει ελληνικό καλοκαίρι. Είναι τσιμπημένη η τιμή, αλλά χαλάλι σου! 

Και μακεδονικό ταχίνι βρίσκεις. Και κάποια (όχι πολλά) ελληνικά γιαούρτια. Γενικώς όσα ελληνικά προϊόντα έχουν καταφέρει να αξιοποιήσουν την υψηλή διατροφική τους αξία και να πλασαριστούν ως "υγιεινά" και "νόστιμα" σε μία χώρα με φτωχή γαστρονομική παράδοση, τα πηγαίνουν συμπαθητικά. Με καθυστέρηση ασχοληθήκαμε με τέτοιες αγορές, αλλά θα μου πεις κάλλιο αργά παρά ποτέ. 

Λοιπόν, τυριά πήραμε, αλλαντικά πήραμε, απορρυπαντικά πήραμε, ένα δίλιτρο μπουκάλι πορτοκαλάδας πήραμε, εγώ είμαι κομπλέ. Μην περιμένεις πολλά χαμόγελα στο ταμείο, αρκέσου σε αυτό της συσκευασίας των δημητριακών Elovena. Θα σου πρότεινα να ακολουθήσουμε το παράδειγμα των περισσότερων πελατών και να περάσουμε τα ψώνια μας από το αυτόματο ταμείο. Με αυτόν τον τρόπο, γλιτώνει κανείς και την ελάχιστη κοινωνική επαφή. 

Μετά από όλα αυτά, απορείς γιατί γελάει η Elovena; Δεν ξεύρω αν το γνωρίζεις, αλλά οφείλω να σε ενημερώσω πως η Φινλανδία ανακηρύσσεται τα τελευταία χρόνια η πιο ευτυχισμένη χώρα στον κόσμο. Σε μεγάλο βαθμό, μπορώ να επιβεβαιώσω αυτή την επίδοση, μα θα χρειαστώ πολύ περισσότερο από μία επίσκεψη στο σούπερ-μάρκετ για να στην εξηγήσω. Προς το παρόν, ας μείνουμε μοναχά σε ετούτο: δεν είναι μόνο οι διάδρομοι με τα προϊόντα που'ναι απλόχωροι, δεν είναι μόνο οι πόλεις που'ναι αραιοκατοικημένες, δεν είναι μόνο οι συσκευασίες και οι μερίδες του φαγητού που'ναι ατομικές, είναι που σε εσένα και σε εμένα φαίνονται άδειες οι αποστάσεις, αχανή τα τοπία, ατέλειωτοι οι δρόμοι, ακίνητες οι λίμνες και μοναχική η μετάβαση από τη μιαν άκρη στην απέναντι. Ακόμα και όταν πρόκειται για τη διαδρομή που κάμει το καρότσι από την είσοδο ως την έξοδο ενός σούπερ-μάρκετ.