Amore mio

Μόνο αν είσαι εθισμένος στην καφεΐνη, μπορείς να εκτιμήσεις βαθιά τον υπαρξιακό λυγμό του άσματος που εκπροσωπεί φέτος την Εσθονία στη Eurovision. Εγώ πάντως ως λάτρης του καφέ, εγκρίνω ανυπερθέτως.

Η τραγωδία του Φρυνίχου

Ο Φρύνιχος, ένας από τους σημαντικότερους τραγικούς ποιητές της αρχαιότητας, μνημονεύεται συνήθως για την απαγόρευση ενός έργου του με τίτλο «Μιλήτου Άλωσις» που είχε ως θέμα την καταστροφή της Μιλήτου από τους Πέρσες. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, όταν το αθηναϊκό κοινό παρακολούθησε την παράσταση, ξέσπασε σε γοερούς θρήνους λόγω της συναισθηματικής φόρτισης από τις νωπές μνήμες της τραγωδίας, γεγονός που οδήγησε στην επιβολή προστίμου στον ποιητή και στην απαγόρευση του έργου. 

 Περπατώντας προ ημερών την οδό Φρυνίχου στην Πλάκα, σκεφτόμουν ότι το μικρό αυτό και ήσυχο δρομάκι που φέρει το όνομα του ποιητή, μπορεί να προξενήσει επίσης θλίψη (όχι πλέον στους αρχαίους, αλλά στους σύγχρονους Αθηναίους), καθώς υπενθυμίζει με την καλαισθησία των υπέροχων κτηρίων του, μια άλλου είδους τραγωδία του πολύ πιο πρόσφατου παρελθόντος: την απώλεια της νεοκλασικής ταυτότητας, του μέτρου και της καλαισθησίας.

Άμπρα κατάμπρα

Η αντιπαραβολή του “Abracadabra” των Steve Miller Band από το μακρινό 1982 με το “Abracadabra” της Lady Gaga του 2025, συμπυκνώνει με έναν ιδιότυπο τρόπο την εξέλιξη των πραγμάτων. Θυμάμαι τον εαυτό μου στις αρχές της δεκαετίας του '80 ως πιτσιρίκο να ακούω ολημερίς στο πικαπ, εκείνο το τραγούδι με τους κάπως απλοϊκούς στίχους και να περιμένω με ανυπομονησία να πετύχω στην τηλεόραση το videoclip με τους ταχυδακτυλουργούς και τα εφέ που μοιάζουν πλέον πρωτόγονα. 

Από την άλλη, τις τελευταίες εβδομάδες, η ροή των λογαριασμών μου στο TikTok και στα stories του Instagram, έχει κατακλυστεί από το (αριστουργηματικό, πράγματι) videoclip της Gaga και από ανθρώπους που αναπαράγουν το χορευτικό του. Οι συγκρίσεις αποδεικνύουν τον συντριπτικό τρόπο με τον οποίο αλλάζουν τα πράγματα -η αισθητική, η τεχνολογία, οι προτιμήσεις, οι ανάγκες, οι ερμηνείες. Η συνειδητοποίηση αυτής της αλλαγής συνδέεται αναγκαστικά με την υπαρξιακή ανησυχία, αλλά και με την βαθιά ικανοποίηση που προσφέρει η νοσταλγία: ανατρέχοντας στη μνήμη μου, μπορώ να ανακαλέσω έναν κόσμο αλλιώτικο και ίσως αυτή η δυνατότητα με κάνει να εκτιμώ το σήμερα διαφορετικά. Να του αποδίδω άλλη αξία. Για να μείνω και στον τίτλο που συσχετίζει και ενώνει συνειρμικά τα δύο τραγούδια, το στοίχημα παραμένει η απομάγευση του κόσμου ως προς την ερμηνεία του, αλλά συνάμα η διατήρηση της μαγείας του ως προς την απόλαυσή του. Άμπρα κατάμπρα.

Για Νάσβιλ, καλά πάω;

Τι ωραία αίσθηση όταν αφήνεις την country να παίρνει το τιμόνι!

Αλ Άιν

Λίγα μέρη στον κόσμο μπορούν να συγκριθούν με ετούτο. Αχανές, συναρπαστικό, τρομακτικό και επικίνδυνο. Με θανατηφόρες κινούμενες άμμους, δηλητηριώδη φίδια, αράχνες, σκορπιούς και σαύρες με ακανθώδεις ουρές. Μία έρημος σχεδόν δυόμιση εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων που καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της Αραβικής χερσονήσου και που χαρακτηρίζεται από ακραίες συνθήκες. Και θερμοκρασίες που παραμένουν υψηλές καθόλη τη διάρκεια του χρόνου.

Στο κέντρο της βρίσκεται η Ρουμπ αλ Χαλί, που αποκαλείται και "Άδειο Τετράπλευρο". Πρόκειται για τη μεγαλύτερη έκταση συνεχόμενης άμμου στον πλανήτη, με τη διάβασή της να θεωρείται μία από τις πιο απαιτητικές διαδρομές στον κόσμο. Μην επιμένεις, δεν θα το επιχειρήσουμε  -αλλού έχω κατά νου να σε πάω.

Και συγκεκριμένα, σε μιαν άκρη της Ρουμπ αλ Χαλί, κάπου στα σύνορα μεταξύ των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και του Ομάν. 

Εκεί λοιπόν υπάρχει κάτι σπάνιο, πολύτιμο και εντυπωσιακό: μία μεγάλη, κατάφυτη όαση με υπόγεια ύδατα. Που ακούει στο όνομα Αλ Άιν.

Χιλιάδες φοίνικες προσφέρουν την υπέροχη σκιά τους. 

Τα μεγάλα τους φύλλα θροϊζουν, καθώς τα χαϊδεύει η σκονισμένη ανάσα του αέρα.

Αλλά και καρποφόρα φυτά θα βρεις εδώ, όπως ροδιές, συκιές, μπανανιές, μάνγκο και χουρμαδιές.

Πρόθυμα να σε κεράσουν γενναιόδωρα τους καρπούς τους. 

Κάμποσα είδη πουλιών και μικρών ζώων κατοικούνε την όαση. Τρωκτικά, μελισσοφάγοι, ερωδιοί και γερακίνες. Κάποια εξ αυτών θορυβούν μέσα στις φυλλωσιές. Άλλα, παραμένουν σιωπηλά κι αόρατα -το καθένα με τους σκοπούς του. 

Καθώς βαδίζω μέσα στην όαση, εναλλάσσονται οι ήχοι με τις ησυχίες. Μία έντονη ριπή που τρίζει τα δέντρα σείοντας τον τόπο κι ύστερα σιγή. Μία κραυγή κάποιας κουτσομπόλας ερημοπέρδικας που αντιλαλεί στ' αυτιά μου κι ύστερα πάλι σιγή.

Όπως είναι φυσικό κι αναμενόμενο, η όαση αποτέλεσε εδώ και χιλιάδες χρόνια, καταφύγιο και σωτηρία και για τους ανθρώπους που κατοικούν τούτα τα μέρη. Βεδουίνοι την επισκέπτονταν συχνά για να ξεδιψάσουν με τα νερά της ή να ταΐσουν τα ζωντανά τους. Καραβάνια εμπόρων σταματούσαν σε αυτήν για να ξαποστάσουν και να ανασκουμπωθούν πριν επιχειρήσουν να αναμετρηθούν με την Ρουμπ αλ Χαλί. 

Αν η έρημος είναι δοκιμασία, η όαση αποτελεί ανακούφιση. Ένας τόπος ευφορίας που σε προστατεύει από την τραχιά πραγματικότητα του κόσμου. Ένας Κήπος της Εδέμ, μια ελπίδα, μια υπόσχεση. 

Ένας σταθμός που δεν αναιρεί μήτε τη γέννηση μήτε το θάνατο. Το πρώτο υπήρξε τελοσπάντων ανέλπιστο, το δεύτερο είναι οπωσδήποτε αναπόφευκτο. Αλλά ξεύρεις, σε αυτή την διαδρομή που'χει κανείς να διανύσει ανάμεσα στα δύο, καλό είναι και ευτυχές και παρηγορητικό, να συναντηθεί με κάποιαν όαση. Να ηρεμήσει η ψυχούλα του, να αποκτήσει νόημα και προοπτική το μέσα του. Να ξεδιψάσει με γάργαρο νερό τη δίψα του και να χορτάσει με νόστιμους χουρμάδες την πείνα του.

Όχι για να αποφύγει την έρημο. Όχι για να αρνηθεί την ύπαρξή της. 

Αλλά για να μπορεί να την αντιμετωπίσει. Να τη βαδίσει με θάρρος και παρησσία. Να την νικήσει, ακόμα κι αν ο ίδιος ηττηθεί.

Realpolitik

Στο απόγειο της ισχύος της, τον 18ο και 19ο αιώνα, η Βρετανική Αυτοκρατορία επέβαλε τη θέλησή της με εκφοβισμό και στρατιωτική βία. Με τους ανεκδιήγητους Πολέμους του Οπίου, η Βρετανία προκειμένου να διατηρήσει το εμπορικό της πλεόνασμα, εξανάγκασε την Κίνα να δεχθεί το εμπόριο ναρκωτικών, παρά τις ολέθριες κοινωνικές συνέπειες, ενώ δεν δίστασε -παρέα με την Γαλλία- να καταλάβει το Πεκίνο. Στην Αφρική, ο αποικισμός έγινε με όρους απόλυτης αυθαιρεσίας – ενδεικτικό το τελεσίγραφο του Sir Henry Bartle Frere, Βρετανού Ύπατου Αρμοστή της Νότιας Αφρικής προς το βασίλειο των Ζουλού, το οποίο αξίωνε την άμεση υπαγωγή τους στον έλεγχο των Βρετανών με όρους που καθιστούσαν τη συμμόρφωσή τους αδύνατη και τους οδηγούσε αναγκαστικά σε πόλεμο. Στην Αίγυπτο, η Βρετανία δεν δίστασε να βομβαρδίσει την Αλεξάνδρεια το 1882, χρησιμοποιώντας ως πρόσχημα την καταστολή μιας εξέγερσης, για να θέσει υπό τον έλεγχό της τη χώρα και, κατ’ επέκταση, τη διώρυγα του Σουέζ. Ομοίως, στην Μπούρμα, η Βρετανία χρησιμοποίησε έναν κατασκευασμένο διπλωματικό καβγά ως αφορμή για να την προσαρτήσει και να ελέγξει τον ινδοκινεζικό εμπορικό δρόμο, αποκτώντας παράλληλα τους πολύτιμους φυσικούς πόρους της. Η διεθνής τάξη της εποχής ήταν απλώς το πεδίο στο οποίο οι ισχυροί έπρατταν ό,τι ήθελαν, χωρίς την ανάγκη δικαιολόγησης.

Στον μεταπολεμικό κόσμο, οι ως άνω πρακτικές είχαν περιοριστεί. Οι μεγάλες δυνάμεις εξακολουθούσαν βεβαίως να συμπεριφέρονται με οπορτουνιστικό τρόπο και γνώμονα τα στρατηγικά τους συμφέροντα, αλλά φρόντιζαν –σε έναν βαθμό τουλάχιστον– να δικαιολογούν τις κινήσεις τους, ενδύοντάς τες με αφηγήματα ηθικής νομιμοποίησης ή επικαλούμενες (συνήθως βολικά και μονόπλευρα) τη διεθνή νομιμότητα. Η Ρωσία του Πούτιν και –πλέον– η Αμερική του Τραμπ δεν νιώθουν μια τέτοια ανάγκη. 

Ο κόσμος εισήλθε σε μια νέα περίοδο όπου οι ισχυροί προχωρούν σε απροκάλυπτη επίδειξη της ισχύος τους και ο ανταγωνισμός επικεντρώνεται και πάλι σε εξοπλισμούς, οικονομική ισχύ και προνομιακή πρόσβαση σε πόρους – με τον έλεγχο της πληροφορίας και την τεχνητή νοημοσύνη να αναδεικνύονται σε καίριες παραμέτρους. Πρόκειται αναμφίβολα για ένα πισωγύρισμα που μπορεί να μας θλίβει ή να μας ανησυχεί, αλλά αν είσαι ιστορικός ή διεθνολόγος, καθόλου δεν σε εκπλήσσει. 

Η Ευρώπη, τις τελευταίες ημέρες, βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα reality check: συνειδητοποιεί ότι δεν κάθεται πλέον στο τραπέζι των ισχυρών (όπως -εσφαλμένα- θεωρούσε), αλλά αποτελεί αναλώσιμο και αδύναμο πιόνι στη σκακιέρα τους. Ξαφνικά, η αγωνία της καθίσταται υπαρξιακή, οι επιλογές της μοιάζουν περιορισμένες και η αυτοκριτική της αποδεικνύεται καθυστερημένη. Ο 21ος αιώνας δείχνει να μοιάζει πολύ περισσότερο με τον 19ο. Οι μεγάλες δυνάμεις κεφαλαιοποιούν ξανά με απροκάλυπτο τρόπο την ισχύ τους, διεκδικώντας πόρους και εδάφη – Ουκρανία, Γροιλανδία, Καναδά, Παναμά –, ενώ οι ορέξεις τους αναμένεται να γίνονται ολοένα και πιο αδηφάγες.

Όπως εύστοχα υπενθυμίζει ο Θουκυδίδης στον (πάντοτε επίκαιρο) Διάλογο μεταξύ Αθηναίων και Μηλίων, οι ισχυροί πράττουν ό,τι τους επιτρέπει η δύναμή τους και οι αδύναμοι υποχωρούν όσο τους επιβάλλει η αδυναμία τους. Η καμπάνα ηχεί ανησυχητικά και για εμάς.

Γεια σου ρε Μάμρα άρχοντα!

Καλή η γκουρμέ κουζίνα με τους αποδομημένους μουσακάδες, τα φιλέτα με κρούστα από βότανα και τους πουρέδες καρότου και γλυκοπατάτας, αλλά έρχεται εκείνη η ώρα που επιθυμείς βρε αδελφέ, να επιστρέψεις σε πιο παραδοσιακές γεύσεις -στα μπιφτεκάκια με τις πατατούλες τις τηγανητές, τα ζυμαρικά φούρνου, τη φάβα και τη ντοματοσαλάτα. Ε, κάπου εκεί είναι που μακαρίζεις την ύπαρξη του "Μάμρα", ενός από τα πιο τίμια ρακομπυράδικα που βρίσκεται σε ένα μικρό, πεζοδρομημένο στενό, στο κέντρο της Καλαμάτας. Αν είσαι μάλιστα φαν των Thundercats, μετά το τριτοτέταρτο ποτήρι, αρχίζεις να βλέπεις τα πράγματα μέσα από το μάτι της Θαντέρα. Και να τσουγκρίζεις το κρασί σου με τον Λάιον-Ο.

Αθηναϊκές νότες

 Απλές, καθαρές γραμμές, λιτή διακόσμηση, στρογγυλεμένες γωνίες, κάγκελα με γεωμετρικά μοτίβα και ξύλινα παραθυρόφυλλα. Κάθε φορά που συναντώ κάποιο τέτοιο κτήριο στην Αθήνα, στέκομαι με σεβασμό και το θαυμάζω. Εν προκειμένω, στην συμβολή των οδών Λομβάρδου και Ασωπίου, δίπλα στον λόφο Φινόπουλου.

Η περίοδος του μεσοπολέμου, κατά τη διάρκεια της οποίας η ελληνική αρχιτεκτονική αναμετρήθηκε με τον μοντερνισμό, το Μπάουχαους και το Αρ Ντεκό, υπήρξε η ύστατη ευκαιρία μας να διαμορφώσουμε ένα καλαίσθητο αστικό τοπίο. Δυστυχώς αποτύχαμε παταγωδώς να την αξιοποιήσουμε.

Όϊ, λέμε!

Καππάρι, νάκκος, σσιύλλος, παουρίζω, μάστρος. Κάθε φορά που συναντώ κάποια κυπριακή λέξη που δεν γνωρίζω, με πιάνει μια φιλολογική λαιμαργία -θέλω να μάθω κι άλλες ομοειδείς ή ομόριζες, να προσπαθήσω να τις εντάξω σε μια πρόταση, να αναζητήσω την ετυμολογία τους. 

Με ρίζες στην αρχαία ελληνική γλώσσα και επιρροές από λατινικά, φράγκικα, τουρκικά και ιταλικά, η κυπριακή διάλεκτος διατηρεί –ως γνωστόν– μοναδικές λέξεις και εκφράσεις που τη διαφοροποιούν από την κοινή ελληνική. Αλλά το στοιχείο που βρίσκω πάντα συναρπαστικό είναι η ιδιαίτερη φωνολογία της – τα διπλά γράμματα που ακούγονται καθαρά, η ένρινη προφορά κάποιων φωνηέντων, ο μελωδικός ρυθμός της ομιλίας. 

Περπατώντας στη Λευκωσία, ακόμα και τα συνθήματα στους τοίχους ή οι αφίσες αποκτούν -τουλάχιστον για μένα- μια χαριτωμένη, παιχνιδιάρικη διάθεση όταν κάνουν χρήση κυπριακών λέξεων ή εκφράσεων! Και τελοσπάντων, όταν λέμε όι, εννοούμε όι!