Για κάποια χρόνια, δούλευα στην περιοχή του Ταύρου. Στην επιστροφή μου για το σπίτι, κατηφόριζα την οδό Πέτρου Ράλλη και μερικές εκατοντάδες μέτρα πριν βγω στον Κηφισό, με σταμάταγε ένα φανάρι. Όσο περίεργο κι αν ακούγεται, το επιζητούσα κείνο το σταμάτημα. Άνοιγα γρήγορα το παράθυρό μου και έπαιρνα μερικές βαθιές ρουθουνιές -πράγμα μάλλον αναπάντεχο, αν αναλογιστεί κανείς πόσο επιβαρυμένη με καυσαέριο είναι η Πέτρου Ράλλη.
Κι όμως. Σε κείνο ακριβώς το σημείο, η ατμόσφαιρα δεν μυρίζει δυσάρεστα. Τουναντίον μοσχοβολάει! Έρχεται και σε τυλίγει μια γλυκύτατη μυρουδιά αχνοφουρνιστών μπισκότων. Μπορείς να αναπνεύσεις τη ζύμη τους, τις επιστρώσεις σοκολάτας, την κρέμα, τη ζάχαρη. Με το που άναβε το πράσινο, έπαιρνα μια τελευταία, βαθιά αναπνοή για το υπόλοιπον της διαδρομής, έκλεινα το παράθυρο και ξεκινούσα.
Για το λόγο αυτό γνωρίζω να σου πω επακριβώς που βρίσκεται το εργοστάσιο ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ: Πέτρου Ράλλη 26. Είναι από τις σπάνιες περιπτώσεις που ο εντοπισμός ενός μέρους -τουλάχιστον για μένα- δεν βασίζεται σε γεωγραφικό μήκος και πλάτος, αλλά το στίγμα ορίζεται με την όσφρηση. Σαν τον Τερκενλή στην Τσιμικσή. Ή το Κοσμικό στα Κάτω Πατήσια.
Είμαι βεβαίως και πελάτης των προϊόντων ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ. Πέραν από τα κλασικά μπισκότα, μου αρέσουν πολύ τα Κρημ Κράκερς της εταιρίας και βεβαίως, τα ακαταμάχητα πουράκια Caprice που θα έπρεπε να μπουν στη λίστα με τα πιο εθιστικά πράγματα που έφτιαξε ποτέ άνθρωπος πάνω σε αυτόν τον πλανήτη. Μαζί με τα Pringles, τις τηγανητές πατάτες και το ΤικΤοκ.
Πράγματι, τη συγκεκριμένη εταιρία, την παρακολουθώ εδώ και πολλά χρόνια. Κυρίως γιατί τη χρησιμοποιώ ως μελέτη περίπτωσης σε μαθήματα στρατηγικής και επιχειρηματικότητας. Ε προσφέρεται, καθώς είναι μία από τις λιγοστές εκείνες ελληνικές εταιρίες που κατάφεραν να μακροημερεύσουν, επιβιώνοντας πολέμων, κρίσεων και καταστροφών -τέτοια συνήθως κερνάει τούτη η χώρα, με τέτοια πρέπει να αναμετρηθείς αν θες να επιζήσεις.
Λόγω του ενδιαφέροντος λοιπόν, έσπευσα να επισκεφθώ με μεγάλο ενθουσιασμό την έκθεση για τα 100 χρόνια της, που φιλοξενείται αυτόν τον καιρό στο Μουσείο Μπενάκη (στο παράρτημα επί της Πειραιώς).
Και ομολογώ ότι η εμπειρία υπερέβη τις πιο υψηλές μου προσδοκίες. Μία άρτια έκθεση με πλήθος τεκμηρίων, ωραία και μεστή αφήγηση, εξαιρετικό στήσιμο και χορταστική έκταση. Ναι, σε κερνάμε και μπισκότα στο τέλος.
Σε περίπτωση που δεν το γνωρίζεις, η ιστορία της εταιρίας ξεκινά το 1916, όταν οι τρεις αδελφοί Παπαδόπουλοι αποφασίζουν να στήσουν μια μικρή βιοτεχνία μπισκότων βουτύρου στο Σκούταρι της Πόλης. "PETIT-BEURRE PAPADOPOULOS BROTHERS"
Τα δραματικά γεγονότα του 1922, αναγκάζουν την οικογένεια Παπαδόπουλου να εγκαταλείψει την Πόλη και μπαρκάρει με πλοίο για τη Μασσαλία (οπού υπήρχε μεγάλη ελληνική παροικία, όπως θα σου εξηγήσω άλλη φορά). Εντούτοις, το πλοίο κάμει στάση στον Πειραιά και εκείνοι κατεβαίνουν για να ξεκουραστούν. Κάθονται σε ένα καφενείο του λιμανιού και ζητούν καφέ και μπισκότα. Ο ιδιοκτήτης του καφενείου, τους κοιτάζει απορημένος καθώς φαίνεται πως αγνοούσε τι είναι τα μπισκότα. Η οικογένεια αντιλαμβάνεται την επιχειρηματική ευκαιρία ("opportunity window" το λέμε στην επιχειρηματικότητα) και δεν επιστρέφει ποτέ στο πλοίο για τη Μασσαλία.
Σύντομα στήνεται η πρώτη βιοτεχνία στο Μεταξουργείο και με γοργά βήματα, η εταιρία αναπτύσσεται και μεγαλώνει. Το 1930, παρασκευάζονται για πρώτη φορά τα μπισκότα Μιράντα -γένους θηλυκού!- ενώ την επόμενη χρονιά, πεθαίνει η μητέρα και ιδρύτρια της εταιρίας, Μαρία Παπαδοπούλου σε ηλικία μόλις 52 ετών.
Στα τέλη της δεκαετίας του '30, η παραγωγή γίνεται πλέον βιομηχανική. Το 1940, το εργοστάσιο παράγει μπομπότα για τον ελληνικό στρατό, ενώ κατά τη διάρκεια των πρώτων κατοχικών χρόνων, η επιχείρηση επιτάσσεται και παράγει γαλέτες για τους Γερμανούς. Το 1943 η παραγωγή σταματά.
Ενώ σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, το 1945 σηματοδοτεί το τέλος του πολέμου και την αρχή της ανασυγκρότησης, για εμάς -όπως καλά γνωρίζεις- η αντάρα συνεχίζεται για αρκετά ακόμα χρόνια λόγω του εμφυλίου. Η εταιρία επανεκκινεί την παραγωγή μόλις το 1948, μέσα σε συνθήκες αποκαρδιωτικές και σε μία χώρα ρημαγμένη.
Οι επόμενες δύο δεκαετίες και λόγω της αλματώδους ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για επέκταση των δραστηριοτήτων. Το 1966, η εταιρία εισέρχεται στη λίστα με τις 100 μεγαλύτερες ελληνικές βιομηχανίες -ναι, τότε που η χώρα διέθετε κάμποσες βιομηχανικές μονάδες και φαινόταν να έχει βρει έναν αναπτυξιακό βηματισμό.
Τη δεκαετία το ΄80, η εταιρία αντιμετωπίζει μεγάλες πιέσεις και κραδασμούς, σε μία περίοδο έντονης αποβιομηχάνισης της ελληνικής οικονομίας. Η στρατηγική της απάντηση στα διαφαινόμενα αδιέξοδα, είναι εκείνη της ανάπτυξης νέων προϊόντων: αρχίζει να παράγει αρτοσκευάσματα όπως τα παξιμάδια σουηδικού τύπου, υπό την επωνυμία Krispies και αργότερα τυποποιημένο τσουρέκι.
Στις αρχές της δεκαετίας του '90, εισέρχεται στη μετοχική σύνθεση ο γαλλικός κολοσσός Danone με την υπόσχεση παροχής πολλών νέων προϊόντων και επιδίωξης συνεργειών. Η συνεργασία φαίνεται πως δεν πήγε ιδιαιτέρως καλά, εξού και το 2007, η Ιωάννα Παπαδοπούλου επανακτά τις μετοχές και τον πλήρη έλεγχο της εταιρίας.
Η εταιρία ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ παράγει σήμερα 600 κωδικούς προϊόντων. Από αυτά το 56% του όγκου αποτελούν τα μπισκότα και το υπόλοιπο το ψωμί, οι φρυγανιές και οι μπάρες δημητριακών. Ένα 10% περίπου του τζίρου προέρχεται από εξαγωγές, ενώ το πιο κερδοφόρο προϊόν της παραμένει το Caprice.
Σήμερα, η ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ διαθέτει τέσσερα εργοστάσια: ένα στην Αθήνα (στην Πέτρου Ράλλη, που σου έλεγα πριν), ένα στη Θεσσαλονίκη (στην Ιωνία), ένα στη βιομηχανική ζώνη του Βόλου και ένα στη βιομηχανική ζώνη Οινοφύτων. Επίσης, στον Ασπρόπυργο βρίσκεται εγκατεστημένο το κέντρο αποθήκευσης και διανομής της.
Στην έκθεση μπορεί να βρει κανείς εξαιρετικά αντικείμενα από την μακρά ιστορία της εταιρίας.
Όπως τις υπέροχες σφραγίδες για τα μπισκότα.
Ή μηχανήματα παραγωγής και μεταφοράς του εμπορεύματος.
Ή πολλές, εξαίσιες συσκευασίες.
Και διαφημίσεις. "Αποφασίζω να κάνω μια απολαυστική δίαιτα!"
Ή τούτο το καρότσι με τη χαρακτηριστική λογοτύπηση.
Ή λεπτομέρειες για την διοικητική σύνθεση, το όραμα και τις αξίες της εταιρίας.
Μπορείς να χαζέψεις και το γενεαλογικό δέντρο της οικογένειας.
Από τα τότες μέχρι το σήμερα.
Αλλά και να θαυμάσεις το γραφείο του Ευάγγελου Παπαδόπουλου με την γραφομηχανή Olympia και την περιστρεφόμενη δερμάτινη καρέκλα του. "Δεσποινίς, ελάτε να σας υπαγορεύσω ένα τηλεγράφημα που πρέπει επειγόντως να σταλεί στον αντιπρόσωπό μας εις Παρισίους." "Μάλιστα, κύριε Διευθυντά!"
Ιδού και η προτομή του για να έχεις μία εικόνα του προσώπου.
Ο επισκέπτης, μπορεί επίσης να μάθει αρκετά για την ιστορία του ελληνικού μπισκότου γενικά. Για τη σημασία των Μικρασιατών προσφύγων στην εμπορία και την κατανάλωσή του, για τις βιομηχανικές απαιτήσεις της παραγωγής του, για τις τεχνολογίες και τις συνταγές του. Ωραία πράγματα, ενδιαφέροντα!
Όπως ας πούμε την προέλευση της λέξης "μπισκότο". Bis-cotto. Που πάει να πει "δυο φορές ψημένο". Διπλοφουρνιστό δηλαδή. Δεν το είχα σκεφτεί.
Πολλές πληροφορίες δίδονται και για άλλες ελληνικές εταιρίες που δραστηριοποιούνταν -ή εξακολουθούν να δραστηριοποιούνται- στον κλάδο. "Η μάνα σου είναι τρελλή, αφού δεν σου αγοράζει μπισκότα ΡΟΥΛΙΑ!"
Μπισκότα Σεράλ. Από τη Βιομηχανία Μπισκότων και Ζαχαρωδών Α.Ν.Αβραμίδης.
Και βιομηχανία μπισκότων "Ερμής". Από τη Θεσσαλονίκη.
Βγήκα λοιπόν από την έκθεση χορτασμένος. Συμπλήρωσα τα όσα ήξερα και είχα διαβάσει, σημείωσα μερικά πράγματα για να μπορώ να τα ανακαλέσω σε σχετικές διαλέξεις μου, πήρα και το μπισκοτάκι μου, φχαριστημένος έφυγα.
Σημαντικές αυτές οι εξιστορήσεις και διδακτικές από πολλές απόψεις. Σε μια χώρα που εδώ και δεκαετίες ομιλεί περί αναπτυξιακών μοντέλων, θεωρητικολογεί περί παραγωγικού κεφαλαίου ή αναπαράγει πολιτικές συνθηματολογίες, αλλά αδυνατεί να διαμορφώσει εντέλει μία λειτουργική στάση απέναντι στην επιχειρηματικότητα και να κατανοήσει τη σημασία της. Τουλάχιστον ας συμφωνήσουμε προς τούτο: πως ο καφές είναι απολαυστικότερος μετά τη συνοδεία ενός μπισκότου.
