Πέραν της σταθερής πελατείας της, η Κάππαρη συγκεντρώνει αρκετούς τουρίστες. Και χαίρομαι πολύ, διότι το μενού της με τις χαρακτηριστικά ελληνικές γεύσεις, το ευγενικό και επικοινωνιακό προσωπικό της και βεβαίως η υπέροχη αυλή εκεί στη Πετράλωνα, συνθέτουν την ιδανική συνθήκη για μια εξαιρετική γαστρονομική εμπειρία με τοπικό χρώμα. Αν με ρώταγε κάποιος ξένος επισκέπτης, θα ήταν σίγουρα μια από τις πρώτες επιλογές που θα του συνέστηνα για φαγητό στην Αθήνα.
Η αλήθεια είναι πως μου αρέσουν πολύ τα κτήρια κλασικής αρχιτεκτονικής. Με τις κιονοστοιχίες τους, τα μνημειακά τους χαρακτηριστικά, τους επιβλητικούς όγκους τους. Όχι πως δεν συμπαθώ τη μοντέρνα αρχιτεκτονική -τουναντίον, πολύ την εκτιμώ. Αλλά θαρρώ πως σε κτήρια συγκεκριμένων χρήσεων -σε δικαστήρια, σε κυβερνητικά κτήρια, σε μουσεία- ταιριάζει ενίοτε κι ένας πιο αυστηρός κλασικισμός. Και πολύ με λυπεί που έχουμε γυρίσει εμείς την πλάτη στο κλασικό (ή το νεοκλασικό έστω) πρότυπο και επιδιδόμαστε εδώ και δεκαετίες σε ακατάσχετα τσιμεντώματα, χωρίς να έχουμε προσθέσει ούτε μισό κλασικό κτήριο στις πόλεις μας.
Γιατί στα λέω όλα αυτά; Με αφορμή τούτο δω το κτήριο. Που στεγάζει την Εθνική Πινακοθήκη Πορτραίτων. Των ΗΠΑ.
Ναι, βρισκόμαστε στo Ουάσινγκτον Ντι-Σι. Πέντε λεπτά από τον Λευκό Οίκο.
Η αλήθεια είναι ότι η ιδέα τού να σιάξουμε μία συλλογή πορτραίτων ανήκει στους Άγγλους, οι οποίοι εγκαινίασαν την καταπληκτική National Portrait Gallery του Λονδίνου το 1859 (στην οποία, δεν θα βαρεθώ να επανέρχομαι κάθε φορά που βρίσκομαι κατά κει). Όμως εμείς στην Αμερική -που ήμασταν τότες μερικούς αιώνες πίσω στα καλλιτεχνικά μας- μιμηθήκαμε το κόνσεπτ κάποιες δεκαετίες αργότερα. Και πιο συγκεκριμένα, το 1886, όταν ο Robert Winthrope, Πρόεδρος της Ματσατσούσετς Χιστόρικαλ Σοσάιετι επισκέφθηκε το Λονδίνο, μαγεύτηκε από τη συλλογή και αποφάσισε να ξεκινήσει ανάλογη προσπάθεια εδώ.
Η συγκέντρωση των πινάκων αποδείχθηκε δύσκολη και χρονοβόρα υπόθεση και το Μουσείο εγκαινιάστηκε εντέλει το 1968. Έκτοτε οι συλλογές του αυξάνουν με γεωμετρική πρόοδο χάρις σε συνεχείς προσφορές καλλιτεχνών, χορηγών και γενναιόδωρων πολιτών. Κι αν εσύ δεν παθιάζεσαι με τη ζωγραφική και γενικώς βαριέσαι τις πινακοθήκες (που είναι ν'απορούμε που σε κάμουμε παρέα!), νομίζω πως ετούτη δω θα τη φχαριστηθείς, καθώς διαθέτει πίνακες με γνωστές προσωπικότητες και σίγουρα θα βρεις κάτι να σε ενδιαφέρει.
Δυστυχώς παρότι είμαστε στο Ουάσινγκτον Ντι Σι, τον Τζο Μπάιντεν δεν θα τον δούμε σήμερις (διότι έχει και τρεχάματα ο άνθρωπος με τις Ρωσίες και τα πετρέλαια και τους ημίτρελους ρεπουμπλικάνους) και την Καμάλα Χάρις δεν θα σου τη συνιστούσα διότι έμαθα προχθές πως είναι θετική στον κορονωϊό. Αλλά σε ηγέτη, έχομεν τον Ουίνστον. Που ήταν μεγάλη αλεπού, αλλά χαρισματικός και κιμπάρης άνθρωπος. Και έχει πει τη μνημειώδη φράση "η ιστορία θα είναι ευγενική μαζί μου, διότι θα τη γράψω εγώ"!
Να και ο Αϊνστάιν που βεβαίως πολύ τον εκτιμούμε. Πρώτον, διότι η θεωρία της σχετικότητας παραμένει θεμελιώδους σημασίας για τη φυσική και πολλές από τις υποθέσεις εργασίας του συνεχίζουν να επιβεβαιώνονται πειραματικά, πολλές δεκαετίες μετά το θάνατό του. Και δεύτερον, διότι διαθέτει ίδιο μαλλί με μία παλιά γειτόνισσά μου, αλλά του πάει περισσότερο (ίσως φταίει που δεν είχε το μουστάκι του).
Αυτή είναι η Γερτρούδη Στάιν, σε ένα γλυπτό του Jo Davidson. Που την εσυμπαθούμε πολύ όχι μόνο για την τόλμη και την οξύνοιά της, αλλά και για τη συμβολή της στην τέχνη και τον πολιτισμό. Στο σαλόνι του σπιτιού της Γερτρούδης μαζεύονταν οι διανοούμενοι του Παρισιού και αντάλλαζαν ιδέες, διαμορφώνοντας το παρακάτω. Και τελοσπάντων υπάρχει μία φράση της που εγώ χρησιμοποιώ συχνά όταν μιλάω κυρίως σε νέους ανθρώπους. Ότι σημασία δεν έχουν οι έξυπνες απαντήσεις. Σημασία έχουν οι έξυπνες ερωτήσεις. Οι περιέργειες είναι που μας ανοίγουν ορίζοντες.
Κι αν η Γερτρούδη, σου παρουσιάζεται κάπως παραδομένη σε μία κόπωση αβάσταχτη, η Toni Morrison στο πορτραίτο της από τον Robert McCurdy, σε κοιτάζει με ύφος αυστηρό. Σα να θέλει να σου τα χώσει. Η προσοχή στη λεπτομέρεια, η ευθύτητα του βλέμματος, η κάπως σκοτεινή μορφή σε φωτεινό φόντο και βεβαίως, το απίθανο ζακετάκι που λες και ζωγραφίστηκε κόμπο-κόμπο με το βελονάκι, συνθέτουν έναν πίνακα καθηλωτικό. Και ναι, χρησιμοποιώ και από την Toni, μία φράση πολλές φορές στο λόγο μου. Ότι παρανοήσαμε τη βία για πάθος, τη ραθυμία για καλοπέραση και την απερισκεψία για ελευθερία. (=We mistook violence for passion, indolence for leisure, and thought recklessness was freedom.) Εξαιρετικά εύστοχη φράση -και με πολιτικό περιεχόμενο.
Αν σου έπεσε βαριά η διανόηση, ιδού μία ιλουστρέ προσωπογραφία του Έλβις από τον Ralph Wolfe Cowan. Με το γνωστό ηδυπαθές βλέμμα, έξτρα γκλαμ στο ύφος, χειλάκι πετροκέρασο και μάγουλο βερίκοκο.
Ακόμα κι αν δεν είσαι φαν, οφείλεις να παραδεχθείς πως ο Πρίσλεϊ διέθετε τεράστιο ταλέντο και πρωτοτυπία. Στα τραγούδια του, στον τρόπο ερμηνείας, στην κίνησή του. Ακόμα και στον τρόπο που διαχειριζόταν τη δημόσια εικόνα του.
Να και ο Michael Jackson, ο βασιλιάς της ποπ. Σε ένα έργο που δημιούργησε ο Andy Warhol, o βασιλιάς της ποπ αρτ. Και θα στο πω ειλικρινά. Πως παλαιότερα, δεν είχα σε καμία υπόληψη τους πίνακες και τα έργα του Warhol. Ώσπου άρχισα να τα βλέπω στα μεγάλα μουσεία του κόσμου. Και άλλαξα τελείως γνώμη. Με έναν τρόπο, καταφέρνουν τα έργα του να κερδίζουν πάντα την προσοχή σου. Είναι τα έντονα χρώματα, είναι ο επιτηδευμένα ανάλαφρος τρόπος που σου σερβίρει το θέμα του, είναι η ακομπλεξάριστα αισιόδοξη προσέγγιση στα πράγματα. Ότι ρε παιδί μου εντάξει, χαλάρωσε, δεν χρειάζεται αυτός ο κόσμος μόνο σοβαρότητα και περισπούδαστες αναλύσεις. Έχει και το φαντεζί, θέση στην καθημερινότητά μας. Αποτελεί και η ελαφρότητα, ανάγκη στη ζωή μας.
Όσο για τον Michael, θα ανατρέχω πάντα σε εκείνες τις πρώτες ερμηνείες του. Με την παιδική φωνή και το μαλλί αφάνα. Ερμηνείες πού προέρχονται από ξεθωριασμένες εποχές κι απ'έναν κόσμο αλλιώτικο. Τότες που μοιάζει να ήταν ακόμα αθώος -και ο Michael και ο κόσμος.
Παρότι έχει γίνει κατάχρηση της εικόνας της με συνεχή προβολή της σε αφίσες, περιοδικά και διαφημίσεις, η Μέριλιν έχει κατακτήσει τη σημασία αρχετυπικού συμβόλου. Η επιλογή του κόκκινου χρώματος από τον Andy Warhol προσθέτει ένταση και πάθος, σε μία παρουσία που διέθετε μεγάλες δόσεις και από τα δύο.
Ακόμα και σήμερα, όταν βλέπει κανείς σκηνές σαν ετούτη, όπου η Μέριλιν ξεχειλίζει από ερωτισμό, μένει έκπληκτος. Από τη γλώσσα του σώματος, από τον τρόπο που ερμηνεύει το ρόλο της, από τον τρόπο που τραγουδά και κοιτάζει τον φακό. Και θα μου επιτρέψεις να πω πως λίγες μπορούν να πουν ένα "που-που-πι-του" και να είναι πειστικές!
Παρότι τις έχω δει και ξαναδεί, οι παλιές αμερικάνικες ταινίες των δεκαετιών του '40, του '50 και του '60, συνεχίζουν να αποτελούν σταθερή μου απόλαυση. Και ηθοποιοί όπως η Κάθλιν Χέπμπορν (εδώ σε πίνακα του Everett Raymond Kinstler) συνεχίζουν να με γοητεύουν. Φοβάμαι ότι οι νέες γενιές έχουν απομακρυνθεί από την πολιτιστική παραγωγή εκείνων των δεκαετιών -πράγμα μάλλον φυσικό, καθώς αλλάζουν οι αφηγηματικές φόρμες και η χρονική απόσταση μεγαλώνει. Αλλά είναι πραγματικά κρίμα, διότι ο αμερικάνικος κινηματογράφος του τότε, είχε αποτολμήσει να συζητήσει σπουδαία θέματα με πολύ ενδιαφέρον (και εικαστικά) τρόπο. Σε εποχές που οι σουπερήρωες δεν πέταγαν στους ουρανούς, αλλά περιπλανιόντουσαν στη γη. Και που οι σουπερηρωίδες δεν φορούσαν μπέρτες και κολάν, αλλά αντρικά παντελόνια και κάμποσο τσαγανό. Και που ο σκοπός δεν ήταν να σώσει κανείς τον κόσμο, αλλά κυρίως την αξιοπρέπειά του.
Τώρα βέβαια, θα αναρωτηθείς και με τα δίκια σου, τί δουλειά έχει η Ράκελ Γουέλς με τα εσώρουχά της σε γυάλινη προθήκη. Και θα σου απαντήσω πως πολλά μπορείς να καταμαρτυρήσεις στην Αμερική, αλλά ένα πράγμα οφείλεις να της το αναγνωρίσεις: πως δεν πάσχει από τον ευρωπαϊκό σνομπισμό και την αβάσταχτη σοβαροφάνειά μας. Που σημαίνει; Ότι μπορούμε να βάλουμε και τη Ράκελ στο μουσείο, η οποία είχε τελοσπάντων χαρακτηριστεί ως η πιο ποθητή γυναίκα της δεκαετίας του '70 από το περιοδικό Playboy (πούχει και μία εξειδίκευση στο θέμα). Άλλωστε και η ομορφιά, ένα είδος τέχνης δεν είναι;
Επιστροφή στη μουσική με ένα πορτραίτο του Dizzy Gillespy από τον Marc Klionsky. Ως συνθέτης και βιρτουόζος της τρομπέτας, ο Dizzy συνέβαλε τα μέγιστα στην εξέλιξη της αμερικάνικης τζαζ. Οι μοναχικές μου ώρες μελέτης ή δουλειάς επενδύονται κάποιες φορές με τις μουσικές του. Και με τα χρόνια, έχω αρχίσει να τις καταλαβαίνω καλύτερα. Να καταλαβαίνω και την Αμερική καλύτερα. Και μπορεί να σου ακουστεί παράδοξο, αλλά παρά τις τόσες αναφορές σε μουσικές, ταινίες, σήριαλς και βιβλία που νόμιζα παλαιότερα πως μου την έκαναν γνώριμη, μου πήρε καιρό και χρειάστηκε να ταξιδέψω σε κάμποσες πολιτείες για να μπορέσω εντέλει ν'αρχίσω κάπως να την κατανοώ.
O Μοχάμεντ Άλι απασχόλησε πολλές φορές την κοινή γνώμη -και όχι πάντα για τις επιδόσεις του στο ρινγκ. Σε αυτόν τον θαυμάσιο πίνακα του Henry C. Casselli Jr., ο Άλι τεντώνει τα σκοινιά και τα παίζει στα δάχτυλά του. Καθώς στέκομαι αντίκρυ του, σκέφτομαι ότι αυτό είναι τέχνη. Όχι απλώς η αποτύπωση ενός θέματος, αλλά η πιο υπαινικτική συζήτησή του.
Επειδής το βλέπω πως άρχισες να κουράζεσαι, σταματάμε να σε κεράσω ένα ντόνατ και μία γκαζόζα. Στο εσωτερικό αίθριο του κτηρίου! Μας πέτυχες και σε ιδιαιτέρως καλή μέρα και απολαμβάνουμε όλοι το παιχνίδισμα του φωτός, έτσι όπως τρυπώνει μέσα από το απίθανο πλέγμα της οροφής.
Θυμάσαι που σου έλεγα πριν πόσο απολαμβάνω την κλασική αρχιτεκτονική; Ε άλλο τόσο απολαμβάνω και την αποδόμησή της με τέτοιες (ολίγον φουτουριστίκ) αρχιτεκτονικές επεμβάσεις. Που παντρεύουν ωραιότατα το παλιό με το μονδέρνο, κλείνοντας το μάτι στους επισκέπτες και εντάσσοντάς τους σε ενδιαφέροντα πλαίσια.
Είναι σπουδαίο πράμα η αρχιτεκτονική. Είναι τεράστια η σημασία της για την καθημερινότητα και την οργάνωση μίας κοινωνίας. Ας μην προχωρήσω τη σκέψη μου για την εικόνα των δικών μας πόλεων και των δικών μας κτηρίων, διότι θα χαλάσει η διάθεσή μου και καθόλου δεν το θέλω.
Να και ο Bill Gates. Με την πρώην γυναίκα του, τη Μελίντα! Παρότι παρακολουθώ με ενδιαφέρον τα όσα λέει, την αλήθεια μου θα σου την πω: δεν τον εσυμπαθώ ιδιαιτέρως. Πρώτον, διότι έχω την αίσθηση ότι η δημόσια εικόνα του είναι αποτέλεσμα εξαντλητικού personal branding που βγάζει μάτι. Και δεύτερον, διότι πολλά μπορώ να του συγχωρέσω, αλλά τα Vista με την καμία -εξού και με κέρδισε εδώ και χρόνια ο ανταγωνισμός.
Ναι, η Εθνική Πινακοθήκη Πορτραίτων διαθέτει στην τεράστια συλλογή της, πορτραίτα προσωπικοτήτων από πολλούς και διαφορετικούς χώρους. Από τις τέχνες και τα γράμματα, μέχρι την επιστήμη, την πολιτική και την οικονομία. Και η λογική αυτή είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, διότι αφενός αισθάνεσαι ότι υπάρχει ένας πολύ συγκεκριμένος θεματικός άξονας (χωρίς να σου πετάγονται κάθε τρεις και λίγο, νεκρές φύσεις, θαλασσογραφίες ή Αγίες Μικέλες μεγάλη-η-χάρη-τους) και αφετέρου, διότι μοιάζει με παιχνίδι αναγνώρισης και ευκαιρία για συζήτηση των προσώπων που εικονίζονται και της όποιας αξίας και συμβολής τους.
Το ξέρω πως μάλλον ονειροβατώ, αλλά πολύ θα μου άρεσε να έβλεπα κάποια στιγμή μία τέτοια πινακοθήκη και στην Ελλάδα. Με πορτραίτα από το δικό μας δημόσιο βίο, συγκεντρωμένα σε μία ενιαία συλλογή.
Κοιτάζοντας τα πρόσωπα στα πορτραίτα, σκεφτόμουν ότι πέραν της προφανούς εικαστικής αξίας της, η συλλογή αυτή θα μπορούσε να ιδωθεί και ως συλλογική άσκηση της κοινωνίας. Εκθέτοντας τα πρόσωπα που αναδεικνύει, η κοινωνία κρίνει και κρίνεται. Γιατί αντίθετα με τον Ντόριαν Γκρέι, στον πραγματικό μας κόσμο, οι άνθρωποι γηράσκουν και φθείρονται, αλλά τα πορτραίτα μένουν σχεδόν αναλλοίωτα στο χρόνο. Υπενθυμίζοντας και τα καλά μας και τα στραβά μας. Και χαρτογραφώντας με έναν τρόπο, τις διαστάσεις μας.
Σε πινακοθήκες σαν ετούτη, συνήθιζα παλαιότερα να στέκομαι μπροστά από κάθε πρόσωπο και αν το αναγνώριζα, να του απέδιδα ένα πρόσημο. Αν τον εσυμπαθώ ή αν τον αντιπαθώ. Σιγά σιγά έχουν αλλάξει τα κριτήριά μου όταν κοιτάζω ένα πορτραίτο. Κι έχω πάψει γενικά να κατηγοριοποιώ τους ανθρώπους απλώς σε καλούς και σε κακούς (κόντρα στο ρεύμα της κουλτούρας της ακύρωσης ή της αγιοποίησης). Προτιμώ να τους διαλέγω σε ενδιαφέροντες και σε ανιαρούς. Σε ελεύθερους και σε εγκλωβισμένους. Σκεπτόμενος πως έχει εντέλει μεγάλη σημασία η επιλογή των χρωμάτων με τα οποία φιλοτεχνεί ο καθείς μας τον εαυτό του. Και κυρίως, ο τρόπος με τον οποίο κερδίζει μία θέση στην Πινακοθήκη των άλλων.
Διότι στ'αλήθεια αυτό π'αντίκρυσε έμοιαζε με υπερπαραγωγή: οι πλούσιοι έμποροι έχουνε εδώθε σιάξει και διαμένουν σε εύμορφα σαράγια. Που διαθέτουν διακοσμήσεις πλούσιες και οντάδες και σαχνισιά και ειδικά παραπήγματα κατά τη μεριά της λίμνης για να προφυλάσσουν τα πλοία που αγκυροδένουνε.
Κι έτσι περίπου είναι στημένος ολάκερος ο ελληνικός μαχαλάς, εδώ στο ξακουστό μας Ντολτσό. Που τίποτις δεν έχει να ζηλέψει από της συνοικίες με τα γιαλιά της Πόλης ή τα μέγαρα της Φιλιππούπολης και της Σμύρνης.
Ασήμωσε, μην ντρέπεσαι. Μουσαφίρης εσύ; Ε όχι, δα! Σύ δικός μας άνθρωπος είσαι! Έλα να σε ξεναγήσω, να σου προσφέρω το κατιτίς, να σε καλοφιλέψω.
Να σε βγάλουμε ωραίο κυδώνι πελτέ που έσιαξε προχθές η κυρά; Έχομεν και νόστιμο χαλβά σιμιγδαλένιο, μέρες πούναι! Κι αν περιμένεις λίγη ώρα, θα βγει μπρε και η κολοκυθόπιτα. Θα την επασπαλίσομεν με ζάχαρη άχνη και κανέλα να σου την ετρατάρομεν ζεστή-ζεστή.
Αν ερχόσουν ενωρίτερα θα σε καθίζαμε και στο τραπέζι. Να δοκιμάσεις τους σαρμάδες μας, μπουκιά και σχώριο. Με λάχανο από τον μπαχτσέ μας! Δεν με το είπες έγκαιρα μπρε ζεβζέκη πως θάρθεις!
Α, όλα κι όλα, στο δοξάτο θα σε καθίσω. Να με πεις τα νέα σου, να σε πω τα δικά μου, όρεξη αν έχεις για κουβεντολόι.
Μα πρώτ'αν θες έλα να ιδείς και τα λοιπά τα δώματα, μην πεις πως δεν σ'ανοίξαμε τάχα το σπιτικό μας και μας θαρήσσεις για τίποτις ακατάδεχτους. Κάτου στο υπόγειο, έχομεν το κελάρι των τροφίμων και τα βαένια με το κρασί μας. Όλοι οι νοικοκυραίοι φυλάττουμε με επιμέλεια το μέλι μας, τα ξηροκάρπια και τα τουρσιά μας. Και το λάδι, βέβαια. Το τυρί και το βούτυρο. Παραδίπλα είναι το ζυμωτάρι με τις λεκάνες για το ζύμωμα του ψωμιού της εβδομάδας και το κατώι, που φυλάμε τα ξύλα και τα προσανάματα. Δίχως ετούτα, δεν τον εβγάζεις τον χειμώνα στα μέρη μας και σαν μπει Νοέμβρης, άι βάι βάι! Μην τα κοιτάς τα μερομήνια: η πρόβλεψη είναι σταθερά αναποδοψυχρόκαιρος.
Στο μεσοπάτωμα έχομεν το εργαστήρι της γούνας. Μεγάλη παράδοση έχει ο τόπος στην τέχνη της, άφταστοι είναι οι μαϊστόροι στο Ντολτσό.
Καθ'όπως ελέγαν οι παλιότεροι, απ΄τα Βυζαντινά τα χρόνια μάθαμε να ράβουμε τις γούνες. Αρχικώς τις εσιάχναμε για τους αυτοκρατόρους και για τους πλούσιους Κωνσταντινοπολίτες. Κι ύστερα αρχίνησε εμπόριο με τη Ρωσία και τους Φραγκολεβαντίνους. Στην Μολδοβλαχία και στην Αυστροουγγαρία, μέχρις και τις Κάτω Χώρες. Σε οικοτεχνίες γινόταν η δουλειά από τους μαϊστόρους. Διαλογή δερμάτων και επεξεργασία των χορδάδων, καμπαντοσύνη, σταμάτωμα, κόψιμο και ράψιμο. Α, θέλει η γούνα τη ρέγουλά της. Κι όποιον εθές πιάσε και ρώτα-τον να σε το πει: πως όλη την Καστοριά μας, τάισε η γούνα. Κι ακόμα, την εταϊζει.
Σαν έφτασαν μάλιστα οι πρώτες ραπτομηχανές στην πόλη μας, θάματα κάμαμε και κερδίσαμε σβελτάδα. Εδώ να ξεύρεις, όλα καμώνονται με τέχνη. Από τους σαρμάδες και το γριβάδι στον ταβά μέχρις τις γούνες, τ'εργόχειρα και τα μικρά τα σεμεδάκια. Την τέχνη της λεπτομέρειας και του νοιαξίματος εξασκούμε. Την τέχνη τ'ανθρώπου του προκομμένου. Που νοιάζεται για το παραμικρό, εκτιμάει την ψίχα και σ'όλα βάνει αξία.
Στα ρούχα του, στα προικιά του, στους τοίχους και σε τις οροφές του. Να σαν ετούτη που΄ναι ζωγραφισμένη περιτέχνως και στο κοίλο γείσο από κάτου της έχει όμορφα κτήρια σε βλαστερό τοπίο.
Ή σαν δαύτα τα σανιδώματα. Πούχουνε ρόδακες χαριτωμένους και φύλλα και λελούδια.
Ευτύχημα δεν είναι να μένεις σε τέτοιο μέρος παστρικό με χρώματα π'ευφραίνουν την καρδούλα σου; Ευτύχημα είναι θαρρώ να την κεντάς τη ζωή μ'όσες περσσότερες ομορφιές μπορείς να της χωρέσεις. Στα στριφώματα και στα φοδραρίσματά της.
Κι αν τυχόν βλέπεις κάποια σημεία τ'αρχοντικού λευκά, καθόλου μην το υποθέτεις πως έτσι άδεια ήσαν στα πρώτα τους. Οι τοίχοι, οι κόχες, τα ταβάνια, όλα ήσαν κάποτες φιλοτεχνημένα. Τώρα το γιατί πιάσαμε και τ'ασβεστώσαμε, είναι μεγάλη ιστορία. Ανωτέρα βία, πώς το λένε; Εντολή γιατρού! Για να προλάβουμε το χτικιό, μας έβαλαν και τα περάσαμε όλα καναδυό χέρια ασβέστωμα, ν'απαλλαούμ'από το βάκιλο. Ιησούς Χριστός νικά κι όλα τα κακά σκορπά! Μην σε τύχουν τέτοιες πανδημίες, σε εύχομαι.
Έτσι ξασπρίσαμε το καλό καθημερινό, όπου κοιμούνται τ'αγόρια μας. Και την κρεβατοκάμαρα του ζεύγους. Πούχει δικό της τζάκι κι είναι ίσως το πιο ζεστό από τα δώματα.
Και το δωμάτιο υποδοχής, όπου διαμένουν οι γυναίκες και να βγουν όξω δεν τους επιτρέπεται. Σαν φθάνει το κορίτσι σε ηλικία γάμου -σαν τη Θεοδότα μας, καλή της ώρα- εδώ εφέρνουν το γαμπρό. Καθόμαστε όλο το συγγενολόι τριγύρω και κανονίζουμε τα του προξενιού. Απ'ένα παραθυράκι στον τοίχο, βιγκλίζει το κορίτσι την όλη διαδικασία κι από μια τρύπα, στήνει μάτι και η μάνα της -γίνεται βρε ζεβζέκη παντρολόγημα χωρίς νάχει λόγο η μάνα; Σαν εγκρίνουν τον γαμπρό, του επροσφέρουν καϊφέ γλυκό σαν πετιμέζι. Αν δεν τους αρέζει ο υποψήφιος, τότες πικρό καϊφέ σαν το φαρμάκι.
Έπρεπε να'σουν σε έναν κιοσέ να την έβλεπες τη διαδικασία: όταν τον είδε απ'το παραθυράκι η Θεοδότα μας τον Δημήτρη Αϊβάζη, πετάρισαν τα μέσα της -αλήθεια σε το λέω. Κι αν δεν την εσταμάταγε η μάνα της, όλο το δοχείο με τη ζάχαρη θα 'χυνε μέσα στο μπρίκι του καϊφέ. Σα να πέρασε μπροστά απ'τα μάτια της μία ζωή με ευτυχίες και χαρούμενες φωνές παιδιών και γλέντια μ'όλη τη φαμίλια και κουρνιάσματα. Διότι να ξεύρεις, το πιο ζηλευτό εργόχειρο είναι εκείνο που υφαίνουν δυο άνθρωποι μονοιασμένοι στο τελάρο της κοινής τους της ζωής.
Κι εδώ στην Καστοριά, τάχουμε μάθει και τα γνωρίζουμε τα θέματα της καρδιάς. Ίσως από ένστικτο, ίσως από σοφία. Ίσως γιατί οι χειμώνες μας ήσαν πάντα δύσκολοι και τόχουμε πια καταλάβει πως το μαζί είναι πιο συνετό από το χώρια. Θα γελάσεις, αλλά ίσως να μας τα δίδαξαν και οι κάστορες της λίμνης μας. Που μια ζωή ολάκερη περνούν ζευγαρωμένοι. Και τις πλημμύρες τους και τις ξηρασιές τους, όλες μαζί τις κουμαντάρουνε.
Σε ζάλισα όμως κι ακόμα κέρασμα δεν επήρες. Νάσου που φθάσαμε και στο δοξάτο με το κιόσκι του, στο απάνου πάτωμα. Εδώ κανονικά δεξιωνόμαστε τους αφεντάδες και τους τοπικούς αρχόντους, εδώ κάμουμε τους γάμους μας και τα βαφτίσια. Εδώ χαρήκαμε το γάμο της Θεοδότας μας με τον Δημήτρη που τον εβάλαμε σώγαμπρο στ'αρχοντικό ετούτο. Που για χρόνια πολλά ανήκε στην οικογένεια των Χοντρογιάννηδων, μα πέρασε εντέλει με το γάμο στους Αϊβαζίδες κι έφθασε κληροδότημα στο γιόκα τού Δημήτρη και της Θεοδότας, τον Νεράντζη, καλή του ώρα κι αυτουνού.
Κύκλους εκάμουν οι ζωές, κύκλους εκάμουν και τα σπίτια. Γεννιούνται, ξανοίγονται, μοιράζονται, μαράζουν. Τί τα θες, έτσι τα φέρνει ο χρόνος, κόντρα να πας δεν γίνεται. Το μόνο που μπορείς είναι να ντύσεις τους τοίχους σου με σχέδια. Χρωματιστά λελούδια, φύλλα, περικοκλάδες. Να σιάξεις καναπέδες αναπαυτικούς, ν'ανοίξεις όσα παράθυρα εμπορέσεις στο δοξάτο σου, νάχεις κυδώνι γλυκό για κέρασμα και κρασί στα βαένια σου. Και προσανάματα νάχεις φροντίσει να φυλάξεις στα κατώγια σου. Κι αν είσαι τυχερός -ω ναι, αν είσαι καμπόσο τυχερός- τότες μπορεί κι εσύ να πιεις καϊφέ γλυκό και να ησυχάσεις.
Επιμύθιο: Στηριζόμενη στις μύτες των ποδιών της και με μικρές επιδέξιες κινήσεις, η Θεοδότα άνοιξε το μικρό παραθυράκι. Κράτησε την αναπνοή της και αλάφρυνε τα πόδια της μην τυχόν και τρίξουν οι σανίδες του πατώματος. Το αθόρυβο βλέμμα της τρύπωσε και άρχισε να περιπλανιέται για λίγο στο δωμάτιο. Ώσπου κρεμάστηκε πάνω του. Μπλέχτηκε στα μαλλιά του, κατηφόρησε τα μάγουλά του, αγκάλιασε τα χέρια του, ψιλάφισε τις εκφράσεις του. Και μέσα σε μία στιγμή, άλλαξε η όψη της. Σαν να βρήκε το Αν της, τα γράμματα που του έλειπαν και να'γινε Αντάμα. Σαν να τον είχε αγαπήσει πριν τον εγνωρίσει. Από πάντα. Και το πάντα, απέραντο Αν κρύβει μέσα του.
