Ναμπί Μούσα

Είναι περίεργο μέρος η έρημος, δυσεξήγητο. Μην είναι η εμμονή της με τα κίτρινα και τις ώχρες; Μην είναι η απουσία ήχων και λέξεων; Μην είναι η κυριαρχία τ' ανέμου ως της μόνης υπόσχεσης για κίνηση; Ταυτότητα της ερήμου είναι η κερδισμένη μοναξιά της. 

Βρισκόμαστε στην Ιουδαία. Μερικά χιλιόμετρα πέρα από τους λόφους, βρίσκεται η πανάρχαια Ιεριχώ. Και ξωπίσω της, οι απλωσιές της Ιορδανίας. Εδώ και χιλιετίες, καραβάνια περνάνε από ετούτο το μέρος με κατεύθυνση την κοιλάδα της Μεσοποταμίας από τη μια και τα δροσερά παράλια της Μεσογείου από την άλλη. Δεν ήσαν ποτέ εύκολες αυτές οι διαδρομές -μήτε και σήμερα είναι.   

Για καλή σου τύχη, φθάσαμε. Σε έναν προορισμό, δύστροπο και κάπως επικίνδυνο. Μην γελιέσαι από την ησυχία. Στην Δυτική Όχθη είμαστε. Στην Παλαιστίνη. Στο Ναμπί Μούσα.  

Θα με ρωτήξεις να μάθεις -μάλλον εύλογα και με δικαιολογημένη ανησυχία- τι είναι το Ναμπί Μούσα και γιατί ήμεθα εδώ, μέσα στο λιοπύρι της ερήμου και σε αυτές τις δυσοίωνες ερημιές. Η απάντηση βρίσκεται κρυμμένη σε μια από τις αίθουσες αυτού του τζαμιού που στέκει απόμερο μέσα στην έρημο. Χτίστηκε από τον Μαμελούκο Σουλτάνο Μπαϊμπάρς αλ-Μπουντουκνταρι, αρχικώς υπό μορφή ενός απλού βωμού. Αργότερα, οι Οθωμανοί το επέκτειναν και το κάμανε ολάκερο συγκρότημα.   

Όξω από την κεντρική πύλη, κάτου από μία ταλαιπωρημένη τέντα, ένας βεδουίνος πουλάει καλάθια και άλλες τοπικές χειροτεχνίες. Παραδίπλα, θα βρεις το χώρο στάθμευσης για τις καμήλες. Εδώ η κατάσταση είναι υποτυπώδης, μην γυρεύεις πολυτέλειες.

Μήτε πολυκοσμίες -είπαμε η περιοχή είναι αχαρτογράφητη για τους τουρίστες, οι δυο μας θάμαστε, εσύ κι εγώ.

Με το που μπαίνεις δεξιά, υπάρχουν οι γνωστές κρήνες που συναντάς στον προαύλιο χώρο κάθε τζαμιού. Για να πλύνεις το πρόσωπο, τα χέρια, τους καρπούς σου. Και βέβαια τα πόδια σου. 

Να και η κεντρική αυλή. Τα δύο πηγάδια, σε υποψιάζουν ότι το μέρος αυτό έγινε σημαντικό λόγω της ύπαρξης νερού. Όαση είναι, καλά το υποψιάζεσαι. Αυτός είναι ο βασικός λόγος που υπάρχει. Μία ευχάριστη στάση για να ξεδιψάσουν τα καραβάνια. Τουλάχιστον, έτσι ξεκίνησε.

Διότι κατά τη διάρκεια των αιώνων, το Ναμπί Μούσα απέκτησε μιαν άλλη, πιο μυσταγωγική σημασία. Βλέπεις, ακριβώς απέναντί του, βρίσκεται το Όρος Νεβώ. 

Όπου σύμφωνα με τη Βίβλο, πέθανε ο Μωυσής. Από εκεί ο Θεός, του έδειξε τη Γη της Επαγγελίας, δηλαδής όλη τη χώρα της Χαναάν, την οποία υποσχέθηκε να δώκει στους απογόνους του (και χωρίς να υπολογίσει τους Παλαιστίνιους). Ικανοποιημένος ο Μωυσής που πραγματοποίησε την επική αποστολή της εξόδου από την Αίγυπτο, έκλεισε τα μάτια του και ο Θεός τον έθαψε σε μία κοιλάδα της Μωάβ, όπου οι Ισραηλίτες τον έκλαψαν για τριάντα μέρες.

"Προφήτης Μωυσής". Αυτό σημαίνει στα αραβικά το "Ναμπί Μούσα". Ε και όπως μάλλον κατάλαβες, βρισκόμαστε στον τάφο του. Ή τουλάχιστον σε αυτό που οι μουσουλμάνοι θεωρούν ως μέρος που ετάφη. Ναι, είναι μπερδεμένο! Αλλά θα προσπαθήσω να στο ξεμπερδέψω.

Το Ναμπί Μούσα βρισκόταν πάνω στη διαδρομή που έκαμαν οι μουσουλμάνοι προσκυνητές στην Παλαιστίνη. Αλλά όπου υπάρχει θρησκευτικός τουρισμός, κυκλοφορεί και άφθονο χρήμα. 

Έτσι, πριν εξακόσια περίπου χρόνια, άρχισε το μέρος να αποκτά χάνια για τους επισκέπτες και γύρω από το βωμό που είχαν στήσει οι Μαμελούκοι, σιάχτηκαν και κάναδυό μαγαζάκια -διότι το τερπνόν μετα του ωφελίμου. 

Όταν κατέλαβαν την περιοχή οι Οθωμανοί και αναγνωρίζοντας τη σημασία του ως λατρευτικού κέντρου και πηγής εσόδων, έχτισαν αυτό που βλέπεις σήμερα, χωρίς καμία απολύτως απόδειξη περί τάφου του Μωυσή. Και επιπροσθέτως, καθιέρωσαν ένα ετήσιο προσκύνημα που -καθόλου τυχαία- συνέπιπτε με το Ορθόδοξο Πάσχα. Αυτό το λέμε "Εφευρημένη Παράδοση" (σχετικώς, σε παραπέμπω στην κλασική μελέτη "The Invention of Tradition" των Hobsbawm και Ranger, όπου αναφέρονται πολλές παρόμοιες περιπτώσεις). Κάπως έτσι, κατοχυρώθηκε η ιερότητα του μέρους.

Ανεξαρτήτως της αυθεντικότητας ή της εγκυρότητας των παραδόσεων, το μέρος αυτό καταφέρνει νάναι γοητευτικό. Με τις αψίδες του και τις αυλές του. Με τα φροντισμένα παρτέρια, τους διαδρόμους και τα μυστικά περάσματα.

Είναι και η τοποθεσία του βεβαίως. Με την έρημο να τρυπώνει από παντού, να αναμιγνύει με σκόνη την αναπνοή σου και να ακυρώνει τους ήχους των βημάτων σου. Ακόμα κι αν η ιστορική αλήθεια χάνεται μέσα σε ομιχλώδεις αφηγήσεις, υπάρχει πάντα η δικιά σου υποκειμενική αλήθεια. Η αλήθεια της στιγμής και της εντύπωσης. 

Η αλήθεια της αναζήτησης.

Αυτό είναι το κενοτάφιο του ισραηλινού Μωυσή. Που έχουν λατρέψει για αιώνες, δεκάδες γενιές μουσουλμάνων προσκυνητών. Καλυμμένο με πράσινο ύφασμα. Το χρώμα του Ισλάμ. Το χρώμα που λείπει από την έρημο. Στάθηκα για λίγο σιωπηλός και προσπάθησα να αφουγκραστώ τις αφηγήσεις του χώρου.   

Κι ύστερα βγήκα και πάλι από την κεντρική είσοδο και περπάτησα δίπλα στην εξωτερική περίβολο.

Αντίκρισα πάλι την έρημο. Ολούθε στους λόφους, αραδιασμένοι τάφοι μουσουλμάνων. Που θέλησαν να σκεπαστούν με το ίδιο χώμα που αγκάλιασε το Μωυσή. Διεκδικώντας μία πνοή από την αιωνιότητά του. Τι κι αν κανείς δεν μπορεί να βεβαιώσει πως θάφτηκε εδώ; Τι κι αν δεν υπάρχουν καν επαρκείς αποδείξεις για την ιστορικότητα του προσώπου του; Έχει στ'αλήθεια καμία σημασία; Δεν έχει. 

Περίεργο μέρος η έρημος, δυσεξήγητο. Δεν είναι η απουσία χρωμάτων, ήχων και κινήσεων που σε αγωνιούν. Είναι η αδειοσύνη που σε τρομάζει. Αυτή η αίσθηση του κενού που πασχίζεις να γιομίσεις με νόημα. Έστω κι αν είναι αυτό το νόημά σου μια αυταπάτη. Έστω κι αν βλέπεις, εκείνο που ποθείς πολύ να ιδείς. Αυτό μπορεί μονάχα να σου χαρίσει η έρημος. Την απατηλή υπόσχεση. Για έναν Παράδεισο δικό σου, μια Γη της Επαγγελίας. Μία ψευδαίσθηση, έναν αντικατοπτρισμό.