Δευτέρα 6 Δεκεμβρίου 2021

Το όνομά μου

Τα ονόματα, όπως άλλωστε όλες οι λέξεις, αποτελούν συμβάσεις. Έχουμε αποφασίσει να σε ονοματίσουμε με έναν τρόπο, σε βουτήξαμε σε μια κολυμπήθρα πριν το πολυκαταλάβεις, σε μάθαμε από τα μικράτα σου να ακούς στο συγκεκριμένο κάλεσμα, σε εγγράψαμε στα δημοτολόγια και στους επίσημους καταλόγους και πάει τελείωσε: εκτός απροόπτου, με αυτό θα πορευθείς μέχρι το τέλος την ζωή σου. Ως ένας Γιάννης, ως μια Χριστίνα, ως ένας Φορμίωνας-Αριστόβουλος ή μια Ελεονώρα-Γεσθημανή (αν οι γονείς σου ήσαν πιο φλαμπουαγιάν άνθρωποι).

Ή ως ένας Νίκος. Που παρ'ολίγον να ήμουνα και Νίκος-Φοίβος δηλαδής, αν ο παππούς είχε θυμηθεί να ζητήσει και την αναφορά του δεύτερου ονόματός του. Ή ένας Κυριάκος, αν είχε αποφασισθεί να λάβω το όνομα του έτερου παππού μου εξ Αλεξανδρουπόλεως.

Αλλά τι σημασία έχει στ'αλήθεια ένα όνομα; Όση σημασία του δίνουμε και ούτε στάλα παραπάνω. Επειδή ένα από τα πολλά αντικείμενα με τα οποία έχω καταπιαστεί στη ζωή μου είναι κι εκείνο του marketing, θα σου πω αυτό που επαναλαμβάνω -κάπως εμφατικά- όταν διδάσκω branding: η επωνυμία αντιπροσωπεύει μια υπόσχεση. Καλλιεργεί προσδοκίες στους άλλους. Καλές, κακές, ενδιαφέρουσες, βαρετές, χρήσιμες, ανόητες -εξαρτάται από την κάθε περίπτωση.

Τώρα θα με ρωτήσεις γιατί την κάμουμε αυτή τη συζήτηση, καταμεσής του Μπάρι και θα'χεις και τα δίκια σου. 

Όχι, δεν είμαστε τυχαία εδώ, στη νότια Ιταλία. Βλέπεις, στο μέρος αυτό βρίσκεται μια από τις σημαντικότερες εκκλησίες του χριστιανικού κόσμου. Η επιβλητική Βασιλική του Αγίου Νικολάου. Η οποία φιλοξενεί τα λείψανά του.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με μία σειρά για να μην μου χαθείς. Με ιστορικές αναφορές και ντοκουμέντα θα μιλήσουμε -μόνο σε τέτοια ομνύω, καθ'όπως ξεύρεις. Ο -μετέπειτα Άγιος- Νικόλαος γεννήθηκε το 270 μ.Χ. στη Λυκία της Μικράς Ασίας, αλλά έμεινε σε νεαρή ηλικία ορφανός. Οι γονείς του, του άφηκαν μεγάλη περιουσία και έλαβε συστηματική μόρφωση. Από νωρίς όμως αποφάσισε να αφιερωθεί στα θεία. Για ένα διάστημα ακολούθησε ασκητικό βίο, αλλά εντέλει χειροτονήθηκε και έγινε Αρχιεπίσκοπος στα Μύρα, μία πόλη της Λυκίας. 

Η ζωή του υπήρξε ταραχώδης. Υπέστη βασανιστήρια κατά τους διωγμούς του Διοκλητιανού, επανήλθε στον αρχιεπισκοπικό θρόνο όταν ανέλαβε αυτοκράτορας ο Μέγας Κωνσταντίνος, αναδείχθηκε σε φλογερό πολέμιο του Αρείου και έλαβε μέρος στην Α' Οικουμενική Σύνοδο το 325. 

Πέθανε σαν σήμερα, στις 6 Δεκεμβρίου του 343, με τα λείψανά του να μετατρέπονται σύντομα σε σημαντικό προσκύνημα και με αμέτρητους πιστούς να συρρέουν στα Μύρα τα επόμενα χρόνια.

Όλα αυτά μέχρι τον ενδέκατο αιώνα. Βλέπεις, με τη μάχη του Ματζικέρτ το 1071, την περιοχή εκείνη κατέκτησαν οι Σελτζούκοι. Με αφορμή -ή και πρόσχημα- την εξέλιξη αυτή, το 1087 επιτήδειοι έμποροι και ναύτες από την Ιταλία αφαίρεσαν τα περισσότερα από τα λείψανα και τα μετέφεραν στο Μπάρι της Απουλίας. Ναι, τώρα άρχισες να τα συνδέεις στο μυαλό σου.

Το συμβάν εκείνο έλαβε διαστάσεις μείζονος πολιτικής κρίσης ανάμεσα στις δυνάμεις της εποχής. Οι Βυζαντινοί κατηγόρησαν τους Λατίνους για "ιερή κλοπή" και απείλησαν με αντίποινα. "Θα πέσει η οργή του Θεού καταπάνω σας!" τους είπαν, έξαλλοι. 

Οι ανερχόμενοι Βενετοί από την άλλη, που βρίσκονταν σε αντιπαλότητα με τις πόλεις της Νότιας Ιταλίας αλλά και τους Βυζαντινούς, προσπάθησαν να εξασφαλίσουν τα λείψανα για την Γαληνοτάτη τους. Διότι σκέφτηκαν ότι θα ήταν εξαίρετη ιδέα να αναγορεύσουν τον Άγιο Νικόλαο σε δικό τους προστάτη -εγκαταλείποντας άσπλαχνα τον καημένο τον Ευαγγελιστή Μάρκο που είχε υιοθετηθεί πριν χρόνια ως πολιούχος. 

Το Μπάρι βεβαίως δεν δεχόταν επ'ουδενί να χάσει το πολύτιμο απόκτημά του και ξεκίνησε επιδεικτικά την ανέγερση μεγαλοπρεπούς ναού για τη φύλαξή του. Όμως οι Βενετοί, που ήσαν πολύ επίμονοι άνθρωποι, στην Α' Σταυροφορία, φρόντισαν να περάσουν από τα Μύρα και να αφαιρέσουν ό,τι οστό είχε απομείνει για να το μεταφέρουν στη Βενετία. 

Στις 6 Δεκεμβρίου 1100, ο επίσκοπος Ενρίκο Κονταρίνι, υποδέχθηκε στη Γαληνοτάτη, τους Σταυροφόρους με μεγάλη προσμονή, αλλά τον περίμενε μια δυσάρεστη έκπληξη: τα οστά που του έφεραν ήσαν ελάχιστα και δεν μπορούσαν να δικαιολογήσουν την αντικατάσταση του Ευαγγελιστή Μάρκου από τον Άγιο Νικόλαο ως προστάτη της πόλης. Επομένως τα λίγα εκείνα οστά αποφασίσθηκε να τοποθετηθούν στο νησάκι Λίντο που χωρίζει τη λιμνοθάλασσα της Βενετίας από την Αδριατική θάλασσα, σε έναν -όχι ιδιαιτέρως μεγαλοπρεπή- ναό που αναγέρθηκε στη μνήμη του Αγίου. Το λες και ήττα.

Από την άλλη, η Βασιλική του Αγίου Νικολάου εδώ στο Μπάρι είναι πράγματι εντυπωσιακή. Μοιάζει με κάστρο, γεγονός όχι και τόσο δυσεξήγητο, λαμβάνοντας υπόψη το πόσο πολύτιμα και περιζήτητα υπήρξαν τα λείψανα του Αγίου. Ο ίδιος ο Πάπας Ουρβανός ο Β' ήταν παρών στα εγκαίνια της κρύπτης του ναού την 1η Οκτωβρίου του 1089 (έκλεισαν δρόμοι, πέταγαν ελικόπτερα), για να καταλάβεις τη σημασία που εδόθη από τους Καθολικούς. 

Ο πλήρης ναός πάντως ολοκληρώθηκε και εγκαινιάστηκε περίπου έναν αιώνα αργότερα, το 1197, καθώς η κατασκευή του ήταν ιδιαιτέρως συνθέτη και πολυδάπανη -όπως τυχόν φαντάζεσαι, απαιτήθηκαν πολλές χορηγίες και αξιοποιήθηκε το πατροπαράδοτο παγκάρι. 

Εκτός από τα λείψανα του Αγίου Νικολάου, εδώ έχει ενταφιαστεί ο Αββάς Ηλίας, πρώτος αρχιεπίσκοπος του συγκεκριμένου ναού, αλλά και ο πλοίαρχος που έφερε το σκήνωμα καθώς και 17 από τους ναυτικούς του πληρώματός του. 

Το κεντρικό κλίτος είναι εξαιρετικά επιβλητικό, με αψίδες που στηρίζονται σε κίονες βυζαντινού ρυθμού και υπέροχες ζωγραφικές παραστάσεις στην οροφή. 

Ο ναός στεγάζει επισης ωραιότατα έργα ρομανικής γλυπτικής, μανουάλια του 12ου αιώνα και πολύτιμα ψηφιδωτά δάπεδα.

Εννοείται πως έχουμε και φάτνη, μέρες που είναι. Με την Παναγία, τον Ιωσήφ και το θείο βρέφος.

Αλλά βεβαίως εκείνο που κυρίως κεντρίζει το ενδιαφέρον του επισκέπτη είναι η κρύπτη. Όπου φυλάσσονται τα λείψανα.

Κατέβηκα τις σκαλες ομολογουμένως με μεγάλη περιέργεια. Βρέθηκα σε έναν αρκετά μεγάλο χώρο με καμάρες και υποβλητικό φωτισμό. Ένας καθολικός ιερέας έψελνε χαμηλόφωνα και αρκετοί πιστοί προσεύχονταν γονυπετείς. Τους προσπέρασα κάπως διακριτικά και πλησίασα το κεντρικό σημείο όπου βρίσκεται η λειψανοθήκη. Έμεινα για μερικά λεπτά να την κοιτάζω -από απόσταση, καθώς δεν μπορείς να πλησιάσεις πολύ. 

Σκέφθηκα το όνομά μου. Ότι προέρχεται από αυτόν τον Άγιο της χριστιανικής πίστης. Που έζησε στη Λυκία, συμμετείχε στην Α' Οικουμενική Σύνοδο, έγινε μετά το θάνατό του περιζήτητο απόκτημα για κάμποσους, του αποδίδονται θαυματουργές ιδιότητες, έγινε προστάτης των ναυτικών για τους Έλληνες, συνδέθηκε με παγανιστικες δοξασίες στη Βόρεια Ευρώπη, ανέλαβε το ρόλο τού διανομέα δώρων σε παιδάκια από τους Δυτικούς (όπου το Santa Nicolaus έγινε Santa Claus), κυκλοφορεί πλέον με έλκυθρο, τρυπώνει από καμινάδες, εμφανίζεται σε κινηματογραφικές ταινίες και βρέθηκε να πρωταγωνιστεί σε πολυδάπανες χριστουγεννιατικες καμπάνιες της Coca Cola, η οποία θεωρεί ότι δικαιωματικά της ανήκει αφού εκείνη ήταν που σκέφτηκε να τον ντύσει στα εταιρικά της χρώματα (το κόκκινο και το λευκό) στη σύγχρονη εικονογραφία του. 

Ε λοιπόν ναι, σκέφθηκα το όνομά μου. Που με κάποιον εντελώς έμμεσο, σχηματικό, τυχαίο και μάλλον ασήμαντο τρόπο, με κάνει κάπως σχετικό με όλη αυτή την ιστορία. Δεν το είχα πολυσκεφτεί άλλοτε -τουλάχιστον όχι έτσι.

Αλλά να που φέρουμε και αναφορές που ούτε τις έχουμε επιλέξει, ούτε μας έχουν απαραιτήτως προβληματίσει σε μεγάλο βάθος. Ας είναι. 

Νίκος λοιπόν. Με αυτό το όνομα πορεύομαι. Και μπορεί όλα τα υπόλοιπα να φέρουν μόνο τη σαγήνη ιστορικών ή θρησκειολογικών αφηγήσεων, αλλά εκείνο που στο τέλος μένει από το όνομα κι έχει μια κάποια σημασία είναι -θαρρώ- η υπόσχεση που θα κεντήσεις επάνω του. Το πώς θα την ορίσεις στη δική σου τη ζωή. Το πώς θα την εξελίξεις και σε τι μπορείς να τη μετουσιώσεις. Και εντέλει αν θα είσαι αρκετά συνεπής και ικανός να την εκπληρώσεις. Μόνον αυτό. Ίσως να μην φαίνεται πολύ σπουδαίο. Ίσως πάλι και να είναι. 

4 σχόλια:

  1. Χρόνια πολλά δάσκαλε και συνονόματε.
    Μία ιστορία την οποία δεν γνώριζα πλήρως
    Τις καλύτερες ευχές μου για τη μέρα και χρόνια μας πολλά κ καλά!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. (Ζαχαριουδάκης Νίκος
      Για κάποιο λόγο με έβαλε σαν ανώνυμο)

      Διαγραφή