Τρίτη 22 Σεπτεμβρίου 2020

Βιολιστής στη στέγη


Την έχεις δει την ταινία. Τον Βιολιστή στη Στέγη, ντε! Προτού καλά καλά πέσουν οι τίτλοι έναρξης, ο Τέβιε, μας παίρνει από το χέρι και μας ξεναγεί στο χωριό του, την Ανατέβκα: έναν κόσμο με ραβίνους, εμπόρους, νοικοκυρές και ταπεινές εβραιοπούλες. Και μας τραγουδά τη ζωή της κοινότητας, επαναλαμβάνοντας εμφατικά μια λέξη: Τραντίσιον!


Που πάει να πει παράδοση. Και αφοσίωση στο παρελθόν. Και εν προκειμένω, καχυποψία και άρνηση σε οποιαδήποτε εξέλιξη. Σήμερις θα πάμε έναν πολύ ενδιαφέροντα περίπατο. Σε ένα μέρος που ζει με αυτούς τους κανόνες. Και που ο κοινωνικός του χρόνος έχει παγώσει κάπου στον 18ο αιώνα.


Βρισκόμαστε στο Ισραήλ. Στο Μέα Σεαρίμ. Την πιο συντηρητική εβραϊκή γειτονιά της Ιερουσαλήμ. Εκεί που οι Εβραίοι ζουν την πιο ακραία εκδοχή της παράδοσής τους.


Οι δρόμοι είναι έρημοι, βρώμικοι και σκονισμένοι, αλλά μην σκιάζεσαι. Δεν έπεσε καμία ρουκέτα, μήτε μας εβομβάρδισε η Χεζμπολάχ μη-χειρότερα. Άλλη είναι η αιτία αυτής της ερημιάς -βλέπεις, διάλεξα σκόπιμα τη μέρα για να σε φέρω εδώ. Είναι Σάμπαθ, σήμερα. Σάββατο δηλαδής.


Το Μέα Σεαρίμ είναι μία συνοικία που κατοικείται αποκλειστικά από υπερορθόδοξους Εβραίους. Που σημαίνει ότι πρέπει να είμαστε σεμνοί, ευπρεπισμένοι και εξαιρετικά προσεκτικοί. Όχι πολλά-πολλά, δεν κοιτάζουμε με περιέργεια, δεν φωτογραφίζουμε, βάζουμε το κινητό μας στο αθόρυβο. Εγώ κι εσύ, ξεχωρίζουμε από μακριά πως είμαστε ξένοι. Από τα ρούχα, την εμφάνιση, τα βλέμματά μας.


Είναι οκτώ το πρωί, αλλά δεν θα ιδείς ούτε ένα τροχοφόρο να κινείται. Μήτε καν τραμ ή λεωφορείο. Είναι Σάμπαθ, είπαμε. Δεν επιτρέπονται οι περιττές μετακινήσεις και για δουλειά, ούτε λόγος.


Από τα σπίτια ξεπροβάλλουν μαυροντυμένες μορφές. Γενειοφόροι τύποι με μπουκλάκια. Με μακριά μαύρα παλτά, καπέλα και μαύρες κάλτσες. Άντρες οι περισσότεροι, σπάνια θα ιδείς κάποια γυναίκα. Κι αν παρ'ελπίδα τύχει να την εδείς, κι αυτή στα μαύρα θα'ναι ντυμένη. Με καλυμμένα τα μαλλιά της με σκουφί ή μαντίλα. Ή με περούκα. Διότι όπως ίσως ξεύρεις, συνηθίζεται οι υπερορθόδοξες Εβραιοπούλες να κόβουν πολύ κοντά τα μαλλιά τους και να κυκλοφορούν με περούκες.


Αυτή η περίεργη εικόνα με τις μαύρες σκιές, μοιάζει με μασκαράτα. Λες και βρεθήκαμε κατά λάθος σε ένα σκηνικό όπου γυρίζεται ταινία εποχής. Που όλοι -εκτός από εμένα κι από εσένα- συμμετέχουν σε ένα μυστηριώδες χορόδραμα, ένα εκκεντρικό performance.


Το Μέα Σεαρίμ ιδρύθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα. Και κατοικήθηκε από Εβραίους της Ανατολικής Ευρώπης. Της Πολωνίας και της Λιθουανίας. Όταν έφθασαν οι πρώτοι έποικοι εδώ, οι Άραβες -ανυποψίαστοι για τα όσα θα ακολουθήσουν- τους έβλεπαν να κυκλοφορούν με αυτές τις αμφιέσεις, τους παρακολουθούσαν να ασκούν την πίστη και ν'ακολουθούν τους ιδιότυπους κανόνες τους, και σχεδόν διασκέδαζαν μαζί τους. "Τι'ν'τούτοι που μας κουβαλήθηκαν εδώ πέρα;" έλεγαν ο ένας στον άλλον και χασκογελούσαν. Βεβαίως πολλά άλλαξαν έκτοτε. Ιδρύθηκε το κράτος του Ισραήλ, οι Εβραίοι είναι πλέον κυρίαρχοι σε αυτό το κομμάτι της πόλης και οι Άραβες δεν γελούν πια. Αλλά καθόλου.


Η Ιερουσαλήμ, η πόλη που συναντιούνται οι τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες, έχει αλλάξει πολύ. Είναι άλλωστε πια, πρωτεύουσα. Δίπλα στο Μέα Σεαρίμ χτίστηκαν γιγάντια αρχιτεκτονήματα. Κυβερνητικά κτήρια, Υπουργεία, σύγχρονα συγκροτήματα κατοικιών. Μια πραγματική κοσμογονία.


Όμως οι αλλαγές δεν φθάνουν σε ετούτη την περιοχή της πόλης. Δεν επηρεάζουν το δικό της χωρόχρονο. Που παραμένει καρφωμένος στην παράδοση. Τραντίσιον.


Από την ίδρυσή του μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα, το Μέα Σεαρίμ αποκλειόταν κάθε νύχτα από την υπόλοιπη πόλη, με έξι πύλες. Κλειδαμπαρώνονταν οι κάτοικοι και απαγόρευαν την εισβολή ξένων. Παρότι σήμερα οι πύλες δεν υπάρχουν, περπατώντας στα στενά δρομάκια της συνοικίας, αισθάνεσαι ξεκάθαρα πως είσαι παρείσακτος σε μία κλειστή κοινότητα.


Τα σπίτια είναι χαμηλά -διώροφα ή το πολύ τριώροφα- και βρώμικα. Συνήθως, βλέπουν σε κοινές, εσωτερικές αυλές, ενώ τα εξωτερικά τους παράθυρα είναι σφαλισμένα και σιδερόφραχτα. Τα εν οίκω μη εν δήμω.


Η συνοικία διαθέτει τους δικούς της φούρνους, τα δικά της μπακάλικα και βεβαίως κάμποσες συναγωγές. Τα μαγαζιά λαμβάνουν άδεια λειτουργίας από το κράτος, αλλά και ειδική έγκριση από το ραβίνο. Διότι η κοινωνική ζωή ορίζεται από την πιστή τήρηση του ιουδαϊκού νόμου. Και τη μελέτη της Τορά.


Σήμερις που είναι Σάμπαθ, θα ιδείς πολλούς να περπατάνε κρατώντας στα χέρια τους θρησκευτικά βιβλία και διαβάζοντας προσευχές. Κι αν θαρρείς πως η εικόνα αυτή αλλάζει πολύ τις υπόλοιπες ημέρες της εβδομάδας, είσαι πολύ γελασμένος.


Οι ορθόδοξοι Εβραίοι φορούν πάντα τα ίδια ρούχα, κυκλοφορούν με καλυμμένα τα κεφάλια τους, τηρούν στο ακέραιο τις παραδόσεις τους.


Απορρίπτουν τη σύγχρονη ζωή, τις απολαύσεις, την τεχνολογία, την ισότητα των δύο φύλων. Δεν έχουν τηλεοράσεις ή ίντερνετ (αν και κάποια κινητά τηλέφωνα, μπορεί και να τα δεις στη ζούλα), ενώ οι πιο ριζοσπαστικοί εξ αυτών, αντιτίθενται στη χρήση της Εβραϊκής γλώσσας και προτιμούν να μιλούν "γίντις", δηλαδή ένα ιδίωμα γερμανοεβραϊκών που ομιλούσαν οι προπαπούδες τους στην Ανατολική Ευρώπη.


Υπάρχουν μάλιστα και κάποιοι εξ αυτών που αντιτίθενται στην ύπαρξη καθαυτή του κοσμικού κράτους του Ισραήλ! Διότι σου λέει ότι δεν έχει νόημα η ύπαρξή του, πριν την έλευση του Μεσσία (που ναι, ακόμα τον επεριμένουμε εδώ) και άρα αρνούμεθα να πληρώσουμε φόρους ή να αναγνωρίσουμε τη δικαιοδοσία των κρατικών αρχών επί της κοινότητάς μας, η οποία συμμορφώνεται με ανώτερους νόμους: αυτούς που επιτάσσει η θρησκευτική παράδοση.


Ναι, όπως καταλαβαίνεις, η Ντάνα Ιντερνάσιοναλ δεν είναι πολύ αγαπητή εδώ. Φοβούμαι ότι αν δοκίμαζε να διασχίσει τον κεντρικό δρόμο του Μέα Σεαρίμ, ίσως και να έπεφτε λιντσάρισμα. Διότι η αίσθηση εδώ είναι η ίδια που έχεις σε κοινότητες φανατικών μουσουλμάνων ή φανατικών χριστιανών: συντηρητισμός και μια υφέρπουσα αντιπάθεια για εσένα τον ξένο, τον διαφορετικό, τον εν δυνάμει διαφωνούντα. 


Σεξ; Μα τι πας και ρωτάς; Για προγαμιαίες σχέσεις ούτε λόγος. Εξωσυζυγικό σεξ, δεν το συζητούμε. Και όταν εντέλει γίνεται το προξενιό, δίνει την ευλογία του ο ραβίνος και τελοσπάντων, φθάνουμε στην πρώτη νύχτα του γάμου με το ζεύγος να μην αποχωρίζεται τα νυχτικά του μήτε στο κρεβάτι. Τα κρεβάτια θα παραμείνουν ξεχωριστά εφ'όρου ζωής, τα νυχτικά θα παραμείνουν φορεμένα και η συνεύρεση θα εξυπηρετεί ως αποκλειστικό σκοπό την τεκνοποίηση που είναι ιερό καθήκον για κάθε ζευγάρι, προκειμένου να αυγατίσει η κοινότητα και να εκπληρωθεί το θέλημα του Θεού. Μπορεί όλα αυτά να ακούονται πολύ ξεπερασμένα στις δικές μας τις κοινωνίες, αλλά είπαμε: τραντίσιον!


Επιστροφή στο τώρα. Στο έτος 5780. Διότι δεν ξεύρω αν στο είπα αλλά εδώ έχομεν και άλλο ημερολόγιο -λογικό, θα πεις, καθώς θα ήταν μάλλον παράδοξο να μετράμε τα έτη με αρχή τη γέννηση του Ιησού Χριστού.


Περπατώ κάπως γρήγορα και προσπαθώντας να κρατώ το βλέμμα μου χαμηλωμένο, αποφεύγοντας να διασταυρωθώ με άλλα βλέμματα. Οι ορθόδοξοι Εβραίοι κατευθύνονται στις συναγωγές για να ευχαριστήσουν το Θεό τους. Κάποιοι κατηφορίζουν προς την παλιά πόλη (θα'ναι κάνα δεκάλεπτο ή δεκαπεντάλεπτο από εδώ) για να βρεθούν στο τείχος των δακρύων. Να προσευχηθούν και να παρακαλέσουν. Στο υπόσχομαι, να σε πάω κάποτες και εκεί -είναι εξαιρετική εμπειρία, θα το ιδείς.


Το φως πέφτει. Το Σάμπαθ τελειώνει. Οι δρόμοι βυθίζονται στο σκοτάδι και η κλειστή κοινότητα του Μέα Σεαρίμ κλείνεται ακόμα πιο ερμητικά στον εαυτό της.


Για να συνεχίσει να ζει την πατροπαράδοτη καθημερινότητά της. Που μπορεί να την προσεγγίσεις με κάποια συμπάθεια και να την πεις απλώς συντηρητική. Ή να αποστρέψεις το βλέμμα σου από αυτήν και να καταδικάσεις τις κοινωνικές καθηλώσεις της. Μπορείς επίσης να την παρομοιάσεις με άλλες κλειστές θρησκευτικές κοινότητες. Όπως ας πούμε με τους Άμις στην Αμερική. Στην Ιντιάνα, την Πενσιλβάνια ή το Οχάιο. Και να βγάλεις κάποια συμπεράσματα για το τί συμβαίνει στις κοινωνίες όταν υποτάσσονται πλήρως στη θρησκεία. Όταν αφήνουν τα όποια ιερά τους κείμενα να διαφεντεύουν τα θέλω και τα πρέπει των ανθρώπων. Να ορίζουν εκείνα τις ζωές τους και όχι οι ίδιοι.

Θα κλείσω αυτή τη βόλτα, μουσικά. Με τον Τέβιε. Και τη δική του αφήγηση. Που μοιάζει πολύ πιο ευχάριστη και χαμογελαστή από ετούτους τους δρόμους. Και που περιγράφει μελωδικά κάτι που εδώ, στο Μέα Σεαρίμ, μόνο με μουσικές και με ευθυμίες, δεν έχει σχέση: τραντίσιον.


*Σημείωση: Οι φωτογραφίες αυτής της ανάρτησης τραβήχτηκαν με μεγάλη δυσκολία, με χρήση κινητού μέσα από το παλτό μου, καθώς το να εμφανίσω φωτογραφική μηχανή θα ήταν παρακινδυνευμένο στο Μέα Σεαρίμ.

2 σχόλια:

  1. Ωραία περιοχή το Μέα Σεαρίμ. Μην ξεχάσω να το επισκεφθώ αν με φέρει ο δρόμος προς τα εκεί! Μια φρίκη σκέτη το tradition αλλά πολλά ευχαριστώ που το μοιράστηκες μαζί μας. Καλό είναι να μαθαίνουμε....τι να κρατάμε και τι να αποφεύγουμε.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Όπως καλά γνωρίζεις, κάθε τέτοιος περίπατος ωφέλιμος αποδεικνύεται. Διότι τρέφει τους λογισμούς μας και μας επιβεβαιώνει πως πέραν από τη δικιά μας την πραγματικότητα, υπάρχουν πολλές, πολλές ακόμη.

      Διαγραφή