Trinity

Όταν ήμουνα μικρός -εκεί κοντά στα δέκα μου- παρακολουθούσα φανατικά μία αμερικάνικη σειρά που λεγόταν "Όλα για το Πτυχίο". Που είχε ως θέμα της, τη φοιτητική ζωή σε ένα πανεπιστήμιο των ΗΠΑ (που δεν κατονομαζόταν, αλλά όλα παρέπεμπαν στο Harvard) και παρουσίαζε τη δύσκολη αλλά ενθουσιώδη προσπάθεια μίας παρέας νεαρών να επιτύχουν σε ένα ακαδημαϊκό περιβάλλον υψηλών απαιτήσεων και έντονου ανταγωνισμού. Κάπου εκεί νομίζω πως άρχισε να σχηματοποιείται μέσα μου το όνειρο του Πανεπιστημίου, έστω και με τη μορφή μιας κάπως αφηρημένης στόχευσης του μακρινού μέλλοντος.

Μπορεί να ήμουν πολύ μικρός για να αποφασίσω τι θα ήθελα να σπουδάσω, αλλά πάντως άρχισα να φαντάζομαι στο μυαλό μου πως το πανεπιστήμιο θα έμοιαζε κάπως με αυτό που έβλεπα στην τηλεόραση. Θα διέθετε επιβλητικά κτήρια με μεγάλες, μνημειώδεις σκάλες και προσόψεις. Και τεράστια αμφιθέατρα με ξύλινα έδρανα. Και βιβλιοθήκες με αίθουσες μελέτης. Και φροντισμένους βοηθητικούς χώρους: εστιατόρια, campus, πάρκα και γήπεδα για αθλοπαιδιές.

Και κυρίως, πεφωτισμένους, χαρισματικούς καθηγητές και ενθουσιώδεις, φιλόδοξους φοιτητές, διψασμένους για γνώση, για μάθηση, για προσωπική ανάπτυξη, για αυτοπραγμάτωση.

Ε λοιπόν βρισκόμαστε σε ένα τέτοιο Πανεπιστήμιο που πληροί σε γενικές γραμμές τις παραπάνω προδιαγραφές. Πρόκειται για ένα από τα αρχαιότερα Πανεπιστήμια της Ευρώπης και ένα από τα καλύτερα του κόσμου. Βρισκόμαστε στην Ιρλανδία. Στο Δουβλίνο. Καλωσήρθες στο Τρίνιτι.

Έχω περάσει κάμποσα χρόνια στο ελληνικό Πανεπιστήμιο. Και υπό πολλές ιδιότητες. Η πρώτη φορά που διάβηκα τις πύλες του, ήταν στα μέσα της δεκαετίας του ενενήντα. Δεκαοχτώ χρονών ήμουν και εντελώς ενθουσιασμένος που άφηνα ξωπίσω μου την οικτρή εμπειρία του σχολείου και των Πανελληνίων.

Φορτωμένος με τα όνειρα και τις αισιοδοξίες μου, με την ειλικρινή διάθεσή μου ν'ανακαλύψω τον κόσμο, με τον ενθουσιασμό του απεγκλωβισμού μου από τη ρουτίνα της αποστήθισης και του φροντιστηριακού ιδρυματισμού, βρέθηκα τότες στη Σόλωνος 57. Στο κέντρο ουχί του Δουβλίνου, αλλά της Αθήνας. Στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Στο αρχαιότερο Πανεπιστήμιο της Ελλάδας. Για να κάμω την εγγραφή μου. Σοκ και δέος. Αυτή ήταν η πρώτη μου εικόνα. Η είσοδος του κτηρίου, βρώμικη και άθλια, γιομάτη σκουπίδια, γκραφίτι, συνθήματα, στραβοσκισμμένες αφίσες πούχαν κολληθεί η μία απάνου στην άλλη και είχαν δημιουργήσει μία αποκρουστική ταπετσαρία από χαρτοπολτό. Και διαφημίσεις. Από κλαμπς, καφετέριες, γραφεία που αναλάμβαναν να σου γράψουν τις εργασίες, τυροπιτάδικα, φωτοτυπάδικα, ως και στριπτιτζάδικα.

Πέρασα τη θλιβερή πόρτα και εισήλθα σε μια μεγάλη, αποκρουστική αίθουσα. Που έμοιαζε με βομβαρδισμένη περιοχή. Κάπως έτσι νόμιζα τότες πως ήταν οι εμπόλεμες ζώνες: η Βηρυτός, η Χεβρώνα, το Σεράγεβο. Σε κάτι κακομοιριασμένα θρανιάκια ήταν χυμένοι διάφοροι νεολαίοι με κομματικές κονκάρδες. Μία εξ αυτών με πλησίασε (ΔΑΠ, ΠΑΣΠ, ΚΝΕ, Πανσπουδαστική, μήτε που θυμάμαι τί ακριβώς ήταν -έχει αλήθεια σημασία;), με ρώτηξε αν ήμουν πρωτοετής και μου έδωκε ένα φυλλάδιο με διάφορα τιπς. 

Από το οποίο έμαθα ότι η εγγραφή μου μπορούσε να γίνει μόνο Τρίτες, Τετάρτες και Πέμπτες, 11 με 1, διότι μόνο τότες δεχόταν η Γραμματεία τους φοιτητές (τις υπόλοιπες μέρες δεν ευκαιρούσε). Και ότι αν γραφόμουν μέλος, θα είχα πρόσβαση σε φοβερές διευκολύνσεις και προσφορές, όπως δωρεάν ποτό σε ένα σκασμό μπαρς, δωρεάν θέματα προηγούμενων εξετάσεων και φοβερές εκπτώσεις σε φοβερά τριήμερα με φοβερή παρέα στη φοβερή Μύκονο. Και πράγματι, είχα αρχίσει να φοβάμαι.

Ναι, καλά το παρατήρησες. Πολλά από τα κτήρια στο Τρίνιτι φέρουν επιγραφές στα ελληνικά. Και τελοσπάντων, ακόμα και αρχιτεκτονικά, στην Ελλάδα παραπέμπουν. Κολώνες, κιονόκρανα, αετώματα. Έλα από εδώ, θέλω να σου δείξω κάτι που νομίζω θα σου αρέσει πολύ -αποτελεί άλλωστε ένα από τα κορυφαία αξιοθέατα του Δουβλίνου. Και είναι πράγματι πολύ εντυπωσιακό.

Πρόκειται για την περίφημη βιβλιοθήκη του Τρίνιτι. Τη μεγαλύτερη βιβλιοθήκη στην Ιρλανδία, η οποία περιλαμβάνει περισσότερους από 200.000 τόμους και 4,5 εκατομμύρια χειρόγραφα -κάποια εξ αυτών, τρομερά σπάνια!

Δεν είναι τυχαίο που κατατάσσεται ανάμεσα στις ομορφότερες και σημαντικότερες βιβλιοθήκες του κόσμου. Ξύλινες προθήκες, υποδειγματική τοποθέτηση των βιβλίων, σκάλες με ροδάκια για να ανεβαίνει κανείς στα αψηλά ράφια -η ηδονή του κάθε βιβλιοφάγου.

Αριστερά και δεξιά, κατά μήκος του κεντρικού διαδρόμου, συναντάς μία σειρά από προτομές. Σημαντικών μορφών της παγκόσμιας σκέψης. Πάνθεον το λέμε!

Εννοείται πως ξεκινάμε από τον Όμηρο. Της Οδύσσειας και της Ιλιάδας. Που αν το καλοσκεφτείς, δύσκολα θα βρεις άλλες ιστορίες που να έχουν ασκήσει τόσο μεγάλη επίδραση στη διαμόρφωση της ανθρώπινης σκέψης ή να έχουν αφήσει ανάλογο αποτύπωμα στην τέχνη της αφηγηματικότητας.

Παρακάτω, βρίσκεις και άλλους. Τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Που παραμένουν και οι τρεις όχι απλώς μουσειακά σπουδαίοι, αλλά επίκαιροι και σημαντικοί.

Σχεδόν ξεχνάς ότι βρίσκεσαι στην άλλη άκρη της Ευρώπης, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από τη γη που γέννησε τις επικές αφηγήσεις, τις ρηξικέλευθες ιδέες, που θεμελίωσε τη λογική, που διαμόρφωσε την ηθική και τη φιλοσοφία. Κι όμως, σε ένα χώρο σαν κι αυτό, νιώθεις εξαιρετικά κοντά. Γιατί βρίσκεσαι σε ένα περιβάλλον πολιτισμού και καλαισθησίας, σε ένα μέρος που απευθύνεται στο πνεύμα και αποθεώνει τη γνώση ως ύψιστη κατάκτηση του ανθρώπου.

Όχι, εδώ δεν έχουμε κομματικές νεολαίες, μήτε είχαμε ποτές καταλήψεις. Οι αίθουσες διδασκαλίας είναι καθαρές και ευπρεπισμένες. Και κανείς δεν διανοείται να καπνίσει ή να κολλήσει αφίσες ή να σπάσει την καρέκλα ή να γράψει στον τοίχο ή τελοσπάντων να ασχημονίσει κατά ουδένα τρόπο.

Επίσης, εδώ δεν χτίζουμε τους καθηγητές στα γραφεία τους, δεν τους διαπομπεύουμε κρεμώντας πινακίδες στο λαιμό τους, δεν βανδαλίζουμε τις αίθουσες, δεν μπαίνουμε στην Πρυτανεία φωνασκώντας και διεκδικώντας να συμμετέχουμε στη διοίκηση του Πανεπιστημίου, δεν διανοούμαστε να χάνουμε διαλέξεις, δεν υπάρχει στο λεξιλόγιό μας η φράση "αιώνιος φοιτητής".

Και όχι, δεν υπάρχουν καθηγητές που να εκλέγονται βάσει του ποιον έχουν μπατζανάκη ή της κομματικής τους ταυτότητας και δεν καταλαμβάνουν έδρες κατόπιν μίας μακράς περιόδου δουλικής εξυπηρέτησης άλλων και διαπλοκής. Αλλά -στις περισσότερες τουλάχιστον περιπτώσεις- κρίνονται βάσει του ερευνητικού τους έργου, του πλήθους και της ποιότητας των δημοσιεύσεών τους, της διαρκούς αξιολόγησής τους. Ούτε στην Ιρλανδία είναι βεβαίως όλα ρόδινα, ούτε στην Ελλάδα όλα μαύρα -καμία πρόθεση δεν έχω να ακυρώσω συλλήβδην το ελληνικό Πανεπιστήμιο και τους αρκετούς, άξιους δασκάλους που εις πείσμα των αντίξοων συνθηκών, τιμούν την επιστημονική τους ιδιότητα και επιμένουν να υπερασπίζονται με παρρησία το κύρος των ιδρυμάτων στα οποία υπηρετούν. Αλλά αν η κατάσταση είναι κάπως καλύτερη στα περιφερειακά πανεπιστήμια, φοβούμαι πως στα μεγάλα, κεντρικά ιδρύματα, ακόμα και άνθρωποι αποφασισμένοι και με τις καλύτερες προθέσεις, βρίσκονται διωκώμενοι, απειλούμενοι και εντέλει καταδικασμένοι να αντιπαλεύουν θηριώδη κύματα σε έναν ωκεανό απαξίωσης και υποβάθμισης. 

Όχι, το Τρίνιτι δεν κλείνει από φόβο επεισοδίων, όταν γιορτάζουμε κάποια επέτειο, τύπου αποκατάσταση της δημοκρατίας ή αντίσταση έναντι εσωτερικών ή εξωτερικών εχθρών. Όχι, το Τρίνιτι δεν θεωρεί ότι η πολυφωνία και η ελευθερία των ιδεών προϋποθέτει αίθουσες υπό κατάληψη, ούτε ανέχεται βανδαλισμούς και πλιάτσικο ως παγιωμένες και αναπόδραστες πρακτικές έκφρασης κάποιας ιδεολογικής στάσης απέναντι στα πράγματα. Ειλικρινά, όλα αυτά που μου λες, μου φαίνονται κινέζικα εδώ. Ή μήπως ελληνικά; Αλλά είπαμε: η Ελλάδα βρίσκεται μερικές χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά. Παρότι θα βρεις κάμποσες αναφορές σε εκείνη, σαν φυλλομετρήσεις κάποιους από τους τόμους της βιβλιοθήκης του Τρίνιτι.

Μόνο που η εικόνα που θα σχηματίσεις για την Ελλάδα, μέσα από τα διαβάσματα και τις ιστορικές της αναφορές, φοβούμαι πως δεν ανταποκρίνεται διόλου στη σύγχρονη πραγματικότητά της. Και δεν ξεύρω για σένα, αλλά προσωπικά ετούτη η αντίφαση ανάμεσα στις εικόνες που βλέπω εδώ στο Τρίνιτι και τις εμπειρίες μου στα ελληνικά Πανεπιστήμια, με καταθλίβει. Διότι θυμάμαι πολύ καλά. Δεν πέρασαν δα και τόσα χρόνια από τότες που παρακολουθούσα μαθήματα στο κεντρικό κτήριο του πολύπαθου Πολυτεχνείου. Σε αίθουσες σακατεμένες, σε διαδρόμους σκοτεινούς και βρώμικους. Όταν τελείωνε η διάλεξη, αργά το βράδυ, αναγκαζόμασταν να φύγουμε όλοι μαζί για λόγους ασφαλείας. Γιατί έπρεπε νάσαι τρελός για να μείνεις μόνος σου όταν πέσει το σκοτάδι εντός του χώρου του Πολυτεχνείου. Και ακόμα πιο τρελός για να βγεις από την έξοδο της Τοσίτσα και να διασχίσεις την περιοχή των ναρκομανών για να βγεις στην Πατησίων να πάρεις το λεωφορείο. 

Το ότι επιτρέπεται σε κάποιες μειοψηφίες να επιβάλουν την πολιτική τους αισθητική στην ελληνική τριτοβάθμια εκπαίδευση (και εν μέρει και στα σχολεία που τελούν υπό κατάληψη επί εβδομάδες και σε ετήσια βάση) αποτελεί πρόβλημα πρακτικό αλλά και αξιακό, παρότι αρκετοί δεν το βλέπουν ή προσποιούνται πως δεν το βλέπουν. Η διαρκής υποβάθμιση, η ανοχή στη βία και την ανομία, αλλά και η μανιώδης αντίσταση στην όποια προσπάθεια για μεταρρύθμιση είναι ενδεικτικές του εγκλωβισμού μας σε μια φαυλότητα γενικευμένης οργής, απαξίωσης και εντέλει διαρκούς διάψευσης. Είναι βεβαίως χαρακτηριστικό ότι και αρκετοί από αυτούς που δεν βλέπουν τίποτα κακό στην εικόνα, σπεύδουν σε κάποιο πανεπιστήμιο του εξωτερικού με την πρώτη ευκαιρία, αφήνοντας όσους δεν έχουν τη δυνατότητα αυτή να απολαμβάνουν τους παραλογισμούς του ελληνικού πανεπιστημίου. Δεν ξέρω αν είμαστε έτοιμοι και πολιτικά ώριμοι για αυτήν τη συζήτηση, αλλά το αίτημα να την κάνουμε είναι νομίζω ιστορικά επιτακτικό και απολύτως κρίσιμο για την επιβίωσή μας στον σύγχρονο κόσμο. Οι τραμπουκισμοί δεν είναι μεμονωμένα περιστατικά θερμόαιμων ιδεολόγων που μπορούμε συνεχώς να δικαιολογούμε ή να καταδικάζουμε ευκαιριακά και να προχωρούμε παρακάτω, αλλά η κορυφή ενός παγόβουνου που πέφτουμε πάνω του συνεχώς και μας καταβυθίζει.