Χαράμ αλ Σαρίφ

Αν νομίζεις ότι η αναμονή στην τράπεζα είναι το χειρότερο που μπορεί να σου συμβεί, στα σίγουρα δεν έχεις βρεθεί σε αυτήν την τεράστια, ατελείωτη και βασανιστική ουρά. Όπου μπορεί να χρειαστεί να περάσεις και μια και δυο και τρεις και τέσσερις ώρες -έχε μαζί σου ένα νερό, ένα ξηροκάρπι, κάνα φρουτάκι και τα χάπια σου. Διότι πρέπει να σου πω ότι το εξωφρενικό δεν είναι πως θα πρέπει να περιμένεις. Αλλά ότι μπορεί και να περιμένεις εντελώς μάταια!

Βλέπεις, οι πόρτες παραμένουν ανοιχτές μόλις για δύο ώρες το πρωί και δύο ώρες το μεσημέρι. Κι επειδής για να τις διέλθεις, πρέπει να περάσεις από εξονυχιστικό (και ταπεινωτικό, θα μου επιτρέψεις να συμπληρώσω) έλεγχο, η ροή των επισκεπτών είναι ασθενική -τουτέστιν κάθε πεντάλεπτο, μόλις έξι-εφτά άτομα καταφέρνουν να εισέλθουν. Που σημαίνει πως ναι, μπορεί να έχεις ξεροσταλιάσει από τ'αξημέρωτα και να μην καταφέρεις εντέλει να μπεις ουχί κατά το πρώτο δίωρο το πρωινό, αλλά ούτε κατά το δεύτερο, το μεσημβρινό. Σου είπα να έχεις μαζί και τα χάπια σου!

Εάν και εφόσον, τα καταφέρεις τελοσπάντων να περάσεις από τον έλεγχο, τότες ανηφορίζεις μέσα από μία κάπως περίεργη ξύλινη κατασκευή. Πρόκειται για έναν διάδρομο που σε οδηγεί απάνω στο Όρος. Βιάσου, δεν έχουμε πολύ χρόνο στη διάθεσή μας. Διότι μπορεί να μην αισθάνεσαι τα πόδια σου από την ορθοστασία της πολύωρης αναμονής, μα τούτη η επίσκεψη είναι μία από τις πιο σπάνιες και ιδιαίτερες εμπειρίες. Α ναι, δεν σου είπα ακόμα πού είμαστε.

Βρισκόμαστε στην Ιερουσαλήμ. Και ετούτος ο διάδρομος, μας οδηγεί στο Όρος του Ναού. Έναν από τους ιερότερους χώρους επί της Γης. Πούναι σημαντικός εδώ και αιώνες. Για τρεις θρησκείες. Και για δεκάδες, εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους.

Κοντοστάσου μια στιγμή και κοίταξε μέσα από τα ανοίγματα της ξύλινης πλατφόρμας. Ναι, αυτό εκεί κάτω είναι το Τείχος των Δακρύων. Το μόνο που έχει απομείνει από το Ναό του Σολομώντα, που καταστράφηκε το 70 μ.Χ., όταν η Ιερουσαλήμ ισοπεδώθηκε από τις λεγεώνες του Τίτου.

Τι υπάρχει λοιπόν σήμερα πάνω από το Τείχος; Πρόκειται για ένα επίπεδο ύψωμα που μοιάζει με τεράστιο ελικοδρόμιο. Μία πελώρια απλωσιά, καταμεσίς της πανάρχαιας πόλης των Ιεροσολύμων. Κάτι σαν την Ακρόπολη φαντάσου, αλλά στο κάπως πιο εκτεταμένο.

Αυτό όμως που περπατάς δεν είναι ένα απλό, υπερυψωμένο πλάτωμα. Είναι το Όρος Σιών. Το κέντρο της εβραϊκής πίστης. Το σημείο που επέλεξε ο Θεός για να αναπαυθεί η θεϊκή παρουσία, σύμφωνα με την ιουδαϊκή παράδοση. Το σημείο προς το οποίο στρέφονται οι Εβραίοι όταν προσεύχονται. 

Το περίεργο βεβαίως είναι πως αν είσαι Εβραίος, δεν μπορείς να ανέλθεις εύκολα εδώ -αν μάλιστα είσαι Ορθόδοξος Εβραίος, τότε σου είναι ανεπίτρεπτο. Διότι βλέπεις, εδώ και κάποιους αιώνες, μία άλλη θρησκεία κατοικεί σε ετούτο το μέρος. Ναι, το θέμα είναι πολύ, πολύ μπερδεμένο.

Δεν ξεύρω αν το αντιλαμβάνεσαι, αλλά μας ψιλοκοιτάζουν όλοι περίεργα. Είναι που φαινόμαστε εσύ κι εγώ, "δυτικοί", αλλόθρησκοι. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή εδώ απάνου! Γιατί ετούτο το μέρος είναι το τρίτο ιερότερο προσκύνημα των Μουσουλμάνων, μετά τη Μέκκα και τη Μεδίνα. Θα είμαστε λοιπόν σεμνοί και ταπεινοί! Φωτογραφίες με τρόπο, εκφράσεις διακριτικές, κινήσεις πολύ προσεκτικές.

Τον βλέπεις πώς μας κοιτάζει; Έτοιμος να μας χυμήξει είναι! Αυτό το κτήριο ξωπίσω του είναι το περίφημο τέμενος Αλ-Ακσά. Που βρίσκεται στη μιαν άκρη του Όρους του Βράχου. 

Τώρα βέβαια ίσως αναρωτηθείς για ποιο λόγο το μέρος αυτό θεωρείται τόσο ιερό για τους Μουσουλμάνους. Διότι σύμφωνα με τη δική τους πίστη, ο Μωάμεθ μεταφέρθηκε εδώ από τη Μέκκα κατά τη διάρκεια της νυχτερινής διαδρομής του και ύστερα, αναλήφθηκε από το σημείο αυτό στους ουρανούς για να συναντήσει τον Αλλάχ. 

Παρότι το Αλ-Ακσά είναι πράγματι εντυπωσιακό, δεν είναι εύκολο να εισέλθεις αν δεν είσαι μουσουλμάνος.  Εντούτοις, ο τελικός μας προορισμός δεν είναι το Αλ-Ακσά, αλλά εκείνο το κτήριο με τη χρυσή στέγη που βλέπεις στο βάθος.

Και το οποίο δεσπόζει στο κέντρο της απλωσιάς, πάνω στο Όρος. 

Αυτό είναι το Χαράμ αλ Σαρίφ -όπως το αποκαλούν οι Άραβες. Αυτός είναι ο περιβόητος Θόλος του Βράχου. Εδώ βρίσκεται ένα από τα πιο ιερά σημεία του κόσμου. Και δεν το λέω εγώ. Το λένε τα ιερά κείμενα τριών θρησκειών: του χριστιανισμού, του μουσουλμανισμού και του εβραϊσμού. Ναι, το ξεύρω πώς σε τρώει η αγωνία και θες να με ρωτήσεις. Ρώτα λοιπόν, μην ντρέπεσαι: τί υπάρχει μέσα στο Θόλο του Βράχου;

Δυστυχώς δεν υπάρχει εύκολη απάντηση στο ερώτημά σου. Θα σου πω όμως την εκδοχή των θρησκειών: εδώ από κάτου υπάρχει ένας βράχος, επί του οποίου ο Αβραάμ, ο γενάρχης των μονοθεϊστικών θρησκειών υποτίθεται πως τοποθέτησε τον γιο του τον Ισαάκ για να τον θυσιάσει. 

Μερικούς αιώνες αργότερα ο Δαβίδ αγόρασε αυτό το υπερυψωμένο πλάτωμα για πενήντα αργύρια για να αναγείρει το βωμό στον ένα και μοναδικό Θεό του, πάνω στο βράχο του Αβραάμ. Και ύστερα ο γιος του ο Σολομώντας έχτισε τον υπέρλαμπρο ναό του, για να φυλάξει εντός του, τα Άγια των Αγίων. Την Κιβωτό της Διαθήκης ντε! Με τις δύο πέτρινες πλάκες που είχε δώκει ο Θεός στον Μωυσή. Αν έχεις κενά στην ιστορία, μπορείς να ανατρέξεις και στη σχετική ταινία με τον Ιντιάνα Τζόουνς.

Ο πρώτος εκείνος ναός καταστράφηκε από τον Ναβουχοδονόσορα (οι φίλοι, τον ελέμε Ναμπούκο), αλλά γύρω στο 538 π.Χ. άρχισε να οικοδομείται δεύτερος, ακόμα πιο μεγάλος και εντυπωσιακός. Τον οποίον το 19 π.Χ., ο Ηρώδης ο Μέγας αναβάθμισε και επεξέτεινε! Μάλιστα, επειδής ο Μέγας ήταν γενικά της υπερβολής, αποφάσισε να ρίξει και κάτι επιχωματώσεις και να μεγαλώσει την επιφάνεια του Όρους, στηρίζοντας τις άκρες του με γερά τείχη. Πολύ καλά το κατάλαβες: ένα εξ αυτών -το μόνο που έχει απομείνει- είναι το τείχος των Δακρύων που βλέπαμε πριν.

Όμως, το 70 μ.Χ., οι Ρωμαίοι πούχαν φθάσει στο μη-παρέκει τους με τις συνεχείς επαναστάσεις των Εβραίων, ισοπέδωσαν τα Ιεροσόλυμα και τα μετονόμασαν σε Αιλία Καπιτωλίνα, χτίζοντας πάνω στα ερείπια του εβραϊκού ναού, έτερο ναό αφιερωμένο στον Δία. Επειδής μάλιστα ήσαν και αυτοί της υπερβολής, έστησαν ένα μεγάλο άγαλμα του Αδριανού που ήταν αυτοκράτορας εκείνη την εποχή και ένα άγαλμα του Διός στο οποίο γίνονταν θυσίες χοίρων. Όπως καταλαβαίνεις, οι όσοι Εβραίοι είχαν απομείνει από τη σφαγή του 70 μ.Χ. ήσαν ταπεινωμένοι και βαθιά προσβεβλημένοι. Αργότερα, επί Βυζαντίου, φαίνεται πως χτίστηκε εδώ απάνου ένα μοναστήρι. 

Εντούτοις, τον 7ο αιώνα μ.Χ., ένας νέος κατακτητής εισήλθε στην πολύπαθη Ιερουσαλήμ. Ο χαλίφης Ομάρ, με το που μπήκε θριαμβευτής στην πόλη, κατευθύνθηκε στο Όρος του Ναού. Και αποφάσισε να κατασκευάσει μνημείο, στη θέση που υποτίθεται ότι βρίσκονταν τα βιβλικά Άγια των Αγίων και να αναδείξει τελοσπάντων και το σημείο από το οποίο είχε ανέλθει ο Μωάμεθ στα ουράνια.

Είναι πράγματι υπέροχη η διακόσμηση του οκταγωνικού Θόλου. Πρόκειται για ένα από τα παλαιότερα δείγματα ισλαμικής αρχιτεκτονικής. Γι'αυτό και στο δείχνω από διάφορες οπτικές γωνίες. Ναι, προφανώς βασίζεται σε προηγούμενες φόρμες. Αλλά έχει μία αρχετυπική δύναμη. Οι καμάρες, οι γωνίες, οι κολόνες του.

Για αιώνες, οι μουσουλμάνοι απαγόρευαν την είσοδο αλλόθρησκων πάνω στο Όρος του Ναού. Ακόμα και όταν οι Οθωμανοί κατέλαβαν ετούτα τα εδάφη, διατήρησαν αυτήν την απαγόρευση στο ακέραιο. Από τις αρχές του 19ου αιώνα όμως, τα όχι και τα μη άρχισαν να χαλαρώνουν και επετράπηκε υπό όρους η είσοδος και σε χριστιανούς ή ακόμα και σε Εβραίους. Δεν είχε βλέπεις δημιουργηθεί ακόμα το κράτος του Ισραήλ και δεν είχαμε πιαστεί μαλλί με μούσι.

Κατά τη διάρκεια του Πολέμου των Έξι Ημερών, το 1967, οι στρατιωτικές δυνάμεις του Ισραήλ κατέλαβαν το Όρος του Ναού μαζί με την Ανατολική Ιερουσαλήμ και τη Δυτική Όχθη που ανήκε ως τότε στην Ιορδανία. Ακολούθησαν έξαλλοι πανηγυρισμοί από τους Ισραηλινούς, πολλές χιλιάδες εκ των οποίων ανέβηκαν εδώ και έκαμαν θρησκευτικές γιορτές, δοξάζοντας το Θεό. Ωστόσο και για να αποφευχθούν γενικευμένες συγκρούσεις, αναγκάστηκαν σύντομα να παραδώσουν και πάλι το Όρος του Ναού στο ισλαμικό βακούφι που το ήλεγχε έως τότε.

Το 1992, ο Βασιλιάς της Ιορδανίας προχώρησε σε μία ιδιαιτέρως γενναιόδωρη πρωτοβουλία: ανέλαβε το έξοδο για να καλυφθεί ο εξωτερικός θόλος του Χαράμ αλ Σαρίφ με χρυσές πλάκες. 

Ναι, σε αυτόν οφείλεται το υπέρλαμπρο αισθητικό αποτέλεσμα. 

Δίπλα ακριβώς στο Θόλο του Βράχου, υπάρχει ετούτος ο μικρότερος πούναι πιο ανοιχτός και ονομάζεται Θόλος της Αλυσίδας. 

Σύμφωνα με την εβραϊκή παράδοση, στην εποχή του Σολομώντα, στο σημείο αυτό βρισκόταν μία αλυσίδα που ένωνε τη Γη με τον Παράδεισο. Όταν ένας δίκαιος άνθρωπος πήγαινε να λύσει κάποιον κόμπο της αλυσίδας, τότε αυτός λυνότανε. Όταν δοκίμαζε όμως να λύσει κόμπο, κάποιος άδικος άνθρωπος, τότες ο κόμπος μεταφερόταν πιο πέρα και δεν μπορούσε ποτέ να λυθεί. 

Ο Θόλος της Αλυσίδας είναι ένα κομψοτέχνημα της ισλαμικής αρχιτεκτονικής. Υπέροχες διακοσμήσεις, σύμβολα, κύκλοι, αστεράκια, δακτύλιοι.

Οι μουσουλμάνοι έχουν μία άλλη εκδοχή της ιστορίας με την αλυσίδα. Σύμφωνα με αυτήν, όταν επέλθει η αποφράδα ημέρα και τελειώσει ο κόσμος, μία αλυσίδα θα εμφανιστεί σε αυτό ακριβώς το σημείο και θα επιτρέψει μόνο στους ενάρετους να προχωρήσουν στον Παράδεισο. Οι λοιποί θα καούμε στα γνωστά καζάνια. 

Αλλά μην ανησυχείς καθόλου, θαρρώ πως θάμαστε ωραία παρεούλα και θα λέμε διάφορα χαριτωμένα να περνάει ευχάριστα η αιωνιότητα.

Για έναν πιστό μουσουλμάνο είναι ιδιαιτέρως σημαντική στιγμή το να βρεθεί εδώ απάνου και να περπατήσει στο Όρος του Ναού. Αλλά και για εμέ, που χρειάστηκε να περιμένω από τις έξι το πρωί για να μπω οριακά στις δώδεκα παρά είκοσι το μεσημέρι, έχει αυτη η επίσκεψη ειδικό βάρος. Και όχι βεβαίως μονο λόγω της αναμονής.

Ας πάρουμε λίγη απόσταση για να δούμε τα κτήρια στην ολότητά τους. Ο Θόλος της Αλυσίδας και ο Θόλος του Βράχου ακολουθούν την ίδια αρχιτεκτονική γραμμή και ο πρώτος είναι μικρογραφία του δεύτερου. Θα παρατηρήσεις πολλές τέτοιες ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες εδώ.

Κι αν κινηθείς τριγύρω, θα εντοπίσεις κατάλοιπα από όλες τις περιόδους και τους πολιτισμούς που πέρασαν από το Όρος. Από Βυζαντινές αψίδες ως κολόνες κορινθιακού ρυθμού. Ένα αμάλγαμα αναφορών!

Είμαι βέβαιος ότι έχεις πολλά ακόμα ερωτήματα: όπως ας πούμε, τί απέγινε η Κιβωτός της Διαθήκης; Η επίσημη ιστορική αναφορά είναι ότι καταστράφηκε όταν οι Βαβυλώνιοι έκαψαν την Ιερουσαλήμ. Εντούτοις, κυκλοφορεί ο θρύλος ότι η Κιβωτός βρίσκεται θαμμένη κάπου εδώ στο Όρος του Ναού. Υπάρχει μάλιστα η μαρτυρία του -μακαρίτη σήμερα- Ron Wyatt που ισχυριζόταν ότι την εντόπισε σε ένα θάλαμο όταν έκαμε ανασκαφές εδώ από κάτου. Αλλά οι ανασκαφές τερματίσθηκαν βίαια (γενικά είναι σχεδόν αδύνατο να πέσει αρχαιολογική σκαπάνη εδώ, καθώς το απαγορεύουν οι μουσουλμάνοι) και μείναμε όλοι με την απορία.

Έχουμε ελάχιστα ακόμα λεπτά στη διάθεσή μας. Το μεσημβρινό δίωρο τελειώνει και ήδη έχουν αρχίσει να φωνάζουν οι μουσουλμάνοι φύλακες για να εκκενωθεί ο χώρος από τους αλλόθρησκους και να αρχίσει η απογευματινή προσευχή.

Κοιτάζω για τελευταία φορά το Χαράμ αλ Σαρίφ. Σκέφτομαι τον Αβραάμ, τον μεγάλο πατριάρχη της εβραϊκής φυλής που ξεκίνησε από την πόλη Ουρ της Χαλδαίας (μια από τις πρώτες πόλεις της ανθρώπινης ιστορίας που η μνήμη της χάνεται στην αχλή των αιώνων) και έφθασε εδώ τη δεύτερη χιλιετία π.Χ. για να θυσιάσει το γιο του. Σκέφτομαι τον Δαβίδ, που μετέφερε εδώ την Κιβωτό της Διαθήκης και σχεδίασε το Ναό για να τον στεγάσει. Έναν ναό που εντέλει χτίστηκε από τον γιο του τον Σολομώντα. Σκέφτομαι το Όρος του Ναού κατά την περίοδο του Ηρώδη του Μέγα. Που πρέπει νάταν εκθαμβωτικά εντυπωσιακό, καθόπως περιγράφουν οι ιστορικοί της εποχής εκείνης.

Σκέφτομαι τον Ιησού. Που σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη, περπάτησε πάνω σε ετούτη δω την απλωσιά και στράφηκε εναντίον των εμπόρων, εκδιώκωντάς τους. Σκέφτομαι την καταστροφή της Ιερουσαλήμ από τους Ρωμαίους, με τους σφαγιασμένους Εβραίους και το Ναό τους που αποτελούσε την πεμπτουσία της ιουδαϊκής ταυτότητας, να χάνεται για πάντα μέσα στις φλόγες. 

Σκέφτομαι τους Βυζαντινούς. Που ήρθαν εδώ για να προσδιορίσουν και να αποσαφηνίσουν εννοιολογικά τη χριστιανική τους πίστη. Τον Χαλίφη Ομάρ. Που ανέβηκε θριαμβευτής στο Όρος για να εδραιώσει τη δική του εκδοχή των πραγμάτων. Με τον Μωάμεθ να επιβεβαιώνει τη σημασία αυτού εδώ του μέρους.

Σκέφτομαι τους σταυροφόρους. Τους ημιάγριους, φτωχομπινέδες της μεσαιωνικής Δύσης, που έφθασαν ως εδώ με τις θορυβώδεις πανοπλίες τους υπό το πρόσχημα της θρησκευτικής τους πίστης, για να βυθίσουν τα χέρια τους στους θησαυρούς της Ανατολής. 

Σκέφτομαι τους Άραβες που εδώ και αιώνες διαφεντεύουν αυτό το μέρος, απολαμβάνοντας σχεδόν μνησίκακα σήμερα, την κυριαρχία τους επί του Όρους που έχασαν οι Εβραίοι.

Σκέφτομαι κι ετούτη την κοπέλα, που προσπαθεί να κρυφοκοιτάξει από την πόρτα και να ιδεί στα ενδότερα του Θόλου του Βράχου. Μπας και καταφέρει να ξεκλέψει μία ματιά προς τα μυστικά και τις αλήθειες που εγκιβωτίζει. Μπας και ακούσει τους ψιθύρους από το πηγάδι των ψυχών που βρίσκεται μέσα του. Ψιθύρους των νεκρών που υποτίθεται πως περιμένουν τη Δευτέρα Παρουσία για να λυτρωθούν.

Σκέφτομαι την ανάγκη για πίστη, για κάποιου είδους ερμηνεία. Την ανάγκη να διασκεδάσουμε τους ανθρώπινους φόβους μας και να σφιχταγκαλιαστούμε με την ελπίδα, σκαρφαλώνοντας την αλυσίδα. 

Σκέφτομαι τα μεταφυσικά ερωτήματα. Και τις λύσεις που προσφέρουν αυτές οι αρχέγονες διηγήσεις. Πούναι στην πραγματικότητα παρεμφερείς, επαναλαμβανόμενες και διατρέχουν τις θρησκείες. Και το μόνο που αλλάζει είναι το πολιτιστικό πλαίσιο αναφοράς. Αβραάμ, Ιησούς, Μωάμεθ. Και στη μέση ένας βράχος. Φορτισμένος με όλη τη σημασία του κόσμου.

Και άρα σημαντικός. Ανεξαρτήτως του αν είναι ή δεν είναι αληθινές οι ιδιότητες που του αποδίδονται. Ανεξαρτήτως του αν υπάρχει κάτι ή απολύτως τίποτα μέσα στο Θόλο του Βράχου. Ανεξαρτήτως του πόσο αληθινά ή παραποιημένα είναι όλα όσα μας μεταφέρουν οι θρησκείες από το θεόπαλια στο οποίο αναφέρονται.

Ήρθε η ώρα να φύγουμε. Ήδη, μας έχει κάμει τρεις παρατηρήσεις ο φύλακας. Κοιτάζω για τελευταία φορά αυτό το μέρος και κατευθύνομαι προς την έξοδο. 

Γυρνάω το βλέμμα μου ξανά και ξανά προς το Χαράμ αλ Σαρίφ και τα τριγύρω του κτήρια. Προσπαθώ να αποτυπώσω καλά στη μνήμη μου, τις εντυπώσεις. 

Γιατί κάθε λεπτό, κάθε δευτερόλεπτο που περνάω εδώ, μου είναι πολύτιμο.

Βγαίνω από την πίσω έξοδο. Που χρησιμοποιούν κυρίως οι μουσουλμάνοι. Και αρχίζω να περπατώ στα στενά σοκάκια της Ιερουσαλήμ. Φχαριστημένος. Που κατάφερα να σβήσω ένα από τα πιο δύσκολα εγχειρήματα από το bucket list μου. Που έκαμα ένα ταξίδι ανά τους αιώνες. Που κατάλαβα λίγο καλύτερα τις βάσεις στις οποίες σιάχτηκε ετούτος ο κόσμος. 

Και θα σου πω κάτι που ίσως ακουστεί περίεργο -ίσως και λιγάκι αλαζονικό: αισθάνομαι ανακούφιση. Που ο ίδιος, είμαι -νομίζω- απαλλαγμένος από ετούτα τα δεσμά. Που δεν νιώθω την ανάγκη αυτού του Βράχου. Που τον ανέβηκα και τον κατέβηκα, παραμένοντας ο ίδιος άνθρωπος. Που δύναμαι -θαρρώ- να ανατέμνω τις ερμηνείες και εντέλει να επιστρέφω στη δική μου. Πούναι απλή και δεν χρειάζεται Κιβωτούς της Διαθήκης, αναλήψεις στους ουρανούς, μαγικές αλυσίδες και πηγάδια των ψυχών.

Υστερόγραφο: Ενόσω βρισκόμουν πάνω στο Όρος, μία πρόσκαιρη συννεφιά προσέθεσε ακόμα μεγαλύτερη υποβλητικότητα στο μέρος. Έβγαλα καναδυό φωτογραφίες για να καταγράψω την αίσθηση και ακολούθως στάθηκα σιωπηλός. Για να απολαύσω ησύχως τη στιγμή.