Χαβαλιμάνι

Βρέθηκα για πρώτη φορά εδώ πριν αρκετούς μήνες. Το νέο Διεθνές Αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης είχε μόλις ανοίξει και σχεδόν δεν είχαν στεγνώσει τα χρώματα στους τοίχους, δεν είχαν ξεκολλήσει τα φελιζόλ από τους πάγκους, δεν είχαν τοποθετηθεί τα καλώδια στις ψευδοροφές. 

Ομολογώ μάλιστα πως μετά από τόσες πτήσεις προς το παλιό αεροδρόμιο Ατατούρκ, ήταν κάπως περίεργη η αίσθηση τού να προσγειώνομαι αλλού -αρκετά βορειότερα, κοντά στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας. 

Σχεδόν αφύσικη μού είχε φανεί τότε η πορεία του αεροπλάνου -σαν να είχε χάσει τον προσανατολισμό του και βολόδερνε προς άγνωστη κατεύθυνση. Κολλημένος στο παράθυρο, είχα τουλάχιστον την ευκαιρία να αγναντέψω από ψηλά τις απέραντες νεόδμητες γειτονιές του Αβτσιλάρ. Επιβεβαιώνοντας και πάλι τους εντυπωσιακούς ρυθμούς με τους οποίους συνεχίζει να μεγαλώνει και να επεκτείνεται η Πόλη προς όλες τις κατευθύνσεις.

Έχω βρεθεί σε μερικά από τα μεγαλύτερα αεροδρόμια του κόσμου -στο Ντουμπάι, στο Τόκιο, στο Σικάγο, στη Σαγκάη- μα ήδη τα πρώτα βήματα σε ετούτο το μεγαθήριο, ήσαν αρκετά για να με εντυπωσιάσουν.

Αχανείς αίθουσες, τεράστιες σκάλες, γλυπτά και διακοσμήσεις, σιντριβάνια και κήποι. 

Η αισθητική είναι ένα μίγμα οριενταλισμού, φανταχτερών χρωμάτων, μονδέρνων επιρροών και οθωμανικού φολκλορ.

Χωράνε άλλωστε όλα, εδώ: η αλματώδης οικονομική ανάπτυξη των ουρανοξυστών του Σισλί, το ραχάτι των παραδοσιακών καφενέδων του Εμίνονού, οι πολυτελείς μπουτίκ του Νισάντασι, τα νεόδμητα νεόπλουτα συγκροτήματα κατοικιών του Μασλάκ, τα τζαμιά των φανατικών ισλαμιστών του Ουσκουντάρ και του Εγιούπ.

Ναι, εννοείται πως υπάρχουν χώροι θρησκευτικής λατρείας μέσα στο αεροδρόμιο και είναι κάμποσες οι πινακίδες που τους υποδεικνύουν. Είναι προφανές πως δεν είμαστε πια στο αεροδρόμιο που έφερε το όνομα του Ατατούρκ. Είμαστε σε εκείνο που έχτισε ο Ερντογάν. Και που συμβολίζει μία διαφορετική Τουρκία.

Μπορεί να πέρασαν μόλις δύο δεκαετίες από τότε που ανέλαβε ο Ερντογάν την εξουσία, μα θαρρώ πως κανείς δεν μπορεί πλέον να αρνηθεί την ιστορικών διαστάσεων σημασία του στη διαμόρφωση της σύγχρονης εικόνας της χώρας: κανείς δεν επηρέασε τα τελευταία ογδόντα χρόνια την καθημερινή ζωή, τα πρότυπα, τις συνήθειες κι εντέλει την ταυτότητα της Τουρκίας, όσο εκείνος. Λειτούργησε ως επιταχυντής κοινωνικοοικονομικών μεταμορφώσεων που υπό άλλες συνθήκες, θα χρειάζονταν ίσως γενεές πολλές για να συμβούν.

Η Τουρκία αναπτύχθηκε εκθετικά και άλλαξε δραματικά: το βλέπεις στους δρόμους, το αντιλαμβάνεσαι στις κοινωνικές συναναστροφές σου, το παρατηρήσεις στη δουλειά, στο τζαμί, στο σούπερμάρκετ, στο μολ, στο εστιατόριο. Όλα είναι αλλιώς. Περιλαμβανομένων των προτύπων που καταναλώνεις και του τρόπου που αντιλαμβάνεσαι τον εαυτό σου και τον κόσμο.

Πράγματι, τα κενά αέρος στη διαδρομή είναι πολλά, οι νομισματικές κρίσεις και οι πληθωριστικές πιέσεις αποτελούν πλέον μόνιμο βραχνά και πολλές από τις κοινωνικές δυναμικές καλύπτονται κάτω από το παχύ χαλί μιας εικόνας ενότητος και ισχύος. Όμως δεν μπορεί να αγνοήσει κανείς την ταχεία εξέλιξη: τις γέφυρες και τους αυτοκινητόδρομους, την τεράστια παραγωγική δυναμική, την αύξηση της καταναλωτικής δύναμης (παρά τα μεγάλα, όψιμα προβλήματα), την ενίσχυση της εθνικής αυτοπεποίθησης.

Είναι μια σύνθετη περίπτωση η Τουρκία. Αυτός είναι ο λόγος που την αντιμετωπίζουν κατά καιρούς οι περισσότεροι -οι Δυτικοί, οι Άραβες, οι Ρώσοι- με μια αμηχανία. Δεν μπορείς να την ταξινομήσεις κάπου, να τη χωρέσεις σε μία πλευρά, να την ορίσεις με έναν τρόπο. Εφευρίσκει τις δικές της ταξινομήσεις, δημιουργεί τις δικές της πλευρές, ορίζεται με τους δικούς της τρόπους. Ακόμα κι εμείς, που τελοσπάντων υποτίθεται πως την ξεύρουμε κάπως καλύτερα, έχοντας ζήσει περίπου χίλια χρόνια αντάμα με Τούρκους (Σελτζούκους και Οθωμανούς), δεν είναι πάντα βέβαιο πως την καταλαβαίνουμε.

Κι αυτές ακόμα οι διεθνείς επωνυμίες και οι διαφημίσεις, φαίνεται να την κοιτάζουν με κάποια αβεβαιότητα. Και με απορία. 

Περπατάω για ώρα ανάμεσα σε χιλιάδες ανθρώπους. Οι θηριώδεις αίθουσες διαδέχονται η μία την άλλη. Παρότι δεν βρίσκομαι μακριά από την Ελλάδα, κοιτώντας τριγύρω νιώθω πως είμαι σε μιαν άλλη άκρη του κόσμου. Είναι αυτή η συγκεχυμένη απόσταση της Τουρκίας σε σχέση με εμάς, που χρόνια προσπαθώ να μετρήσω και να καταλάβω. Την έχω περπατήσει αυτή τη χώρα πολύ, την έχω ζήσει στις πόλεις της και στις υπαίθρους, στα παράλια και στις ενδοχώρες, στους κάμπους και στις στέπες της. Και πάντα η απόσταση παραμένει συγκεχυμένη. Τόσο κοντά και τόσο μακριά, ταυτόχρονα.

Ναι, είναι απέραντοι οι εμπορικοί χώροι του αεροδρομίου. Το αισθάνομαι ήδη στα πόδια μου -σαν να έχω περπατήσει πεντέξι μολς. Και τα μαγαζιά δεν λένε να τελειώσουν.

 

Τα μεγάλα luxury brands στήνουν στις βιτρίνες τους τη δική τους παράσταση, παλεύοντας να υπερασπιστούν την υπόληψή τους. Να μην επισκιαστούν από τα μεγέθη. 

Αλλά και να ταιριάξουν κάπως στο περιβάλλον, να εικονογραφήσουν με τα τοπικά συστατικά το αφήγημά τους. 

Επώνυμες μαντίλες για τις πλούσιες μουσουλμάνες, πανάκριβα σανδάλια για τους Άραβες, γούνες και τσάντες για τους Ρώσους, γκάτζετς για τους Κινέζους. Μπορείς να βρεις τα πάντα, εδώ.

Αλλά και λουκουμάκια. Με φιστίκι. Και μπακλαβάδες. Και λογής λογής σιροπιαστά.

Υπάρχουν τελοσπάντων και οικονομικές επιλογές και για τον πιο παραδοσιακό τουρίστα που θέλει να επιστρέψει με κάνα παραδοσιακό γλυκό, κάνα μαγνητάκι Ιστανμπούλ ή κάνα πορτοφολάκι με τον Πύργο του Γαλατά. Έτσι για νάχει να θυμάται. 

Κι απ'αυτό διαθέτουμε: μια πιο μονδέρνα και στυλιζαρισμένη εκδοχή του ανατολίτικου παζαριού με τα κιλίμια, τα χαλιά και τα βουνά από γλυκίσματα και μπαχαρικά, απλώνεται μπροστά σου. 

Αν είσαι κάπως πιο παρατηρητικός, θα διαπιστώσεις ένα ενδιαφέρον οξύμωρο: από τη μία, βλέπεις τους Άραβες και τους Κινέζους να αλωνίζουν με τις πιστωτικές τους κάρτες παραδωμένους σε αχαλίνωτο σόπινγκ και από την άλλη, τους Δυτικούς -κάτι μεσόκοπα ζευγάρια Γερμανών με αθλητικά παπουτσάκια και τον τουριστικό οδηγό με τα αξιοθέατα της Ιστανμπούλ παραμάσχαλα, κάτι Άγγλους με σορτσάκια, τζόκει καπελάκια και πολυκαιρισμένο σακίδιο στην πλάτη-, να κοιτάζουν κάπως μίζερα και να παίρνουν το μικρό το κουτάκι με τα μπακλαβαδάκια. Αφού διπλοκοιτάξουν την τιμή και συγκρίνουν με εκείνη στο διπλανό κατάστημα. Είναι θέμα νοοτροπίας, θα πεις. Ναι, αλλά είναι και θέμα ιστορικής συγκυρίας. Έχουν ανατραπεί οι προηγούμενες ισορροπίες αγαπητέ αναγνώστα, έχουν αλλάξει μέγεθος τα πορτοφόλια. 

Δεν περίμενες δα, να έλθουμε εδώ για να το καταλάβεις: η Δύση υποχωρεί. Παρακολουθεί κάπως παραζαλισμένη τα όσα συμβαίνουν και προσπαθεί να χειραφετηθεί με το ρόλο του κομπάρσου. Άλλαξε η διανομή και ο άλλοτε πρωταγωνιστής κοιτάζει ξεπεσμένος ένα έργο αβέβαιης πλοκής και εξέλιξης. Ένα έργο που δεν υποτάσσεται πλέον στις δικές του αφηγηματικές φόρμες.

Όχι μόνο στην Τουρκία, αλλά και στον Περσικό και την Κεντρική Ασία. Στην Ινδία και την Κίνα. Στην Ταϊλάνδη και την Ινδονησία. Ζούμε μία αλλαγή που δεν τη φανταζόμαστε. Όταν μετά από δεκαετίες πολλές, θα γραφτεί η ιστορία της περιόδου μας, θα εκπλήσσονται οι ιστορικοί του μέλλοντος με την αδυναμία τη δική μας να παρατηρήσουμε το πόσο πολύ άλλαξε ο κόσμος, αντιστράφηκαν οι όροι και δημιουργήθηκαν άλλες δυναμικές. Μπροστά στα μάτια μας.

Πείνασες; Ε με τόσα καλούδια και με τόσες μυρουδιές, δεν υπάρχει περίπτωση να μην τσιμπήσουμε κάτι. 

Η τουρκική κουζίνα ταιριάζει πολύ στις γαστριμαργικές μας προτιμήσεις και τα τελευταία χρόνια, έχει εξελιχθεί αρκετά -όπως και η δική μας άλλωστε.

Τα περισσότερα φαγητά και γλυκά, μας είναι γνώριμα. Να, σαν ετούτο: το αγαπημένο μου ασουρέ. Που στην Ελλάδα, το λέμε "Βαρβάρα" ή απλώς χυλό. Με σιτάρι, καρύδια, σταφίδες, καβουρδισμένο σουσάμι, αμυγδαλόψυχα και κανέλα. Τουρλού-τουρλού!

Κάθομαι σε ένα τραπέζι και απολαμβάνω το γεύμα μου. Κοιτάζω τη διακόσμηση δίπλα. Μία σειρά από χαριτωμένα ανθρωπάκια με χιτώνες, σανδάλια και μουσικά όργανα παρελαύνουν παίζοντας μουσικά όργανα. Λύρα και αυλό. Αρχαίοι είναι. Ασσύριοι, Χετταίοι, Έλληνες ή κάτι τέτοιο.

Η Τουρκία καταφέρνει να ξεπεράσει την όποια δική της αμηχανία απέναντι στο παρελθόν, εντάσσοντας τα στοιχεία του στο ενιαίο της αφήγημα. Καταφέρνοντας να ενσωματώσει τα πάντα, χωρίς να χρειάζεται να τα εξηγήσει ή να τα συζητήσει. 

Κάνω μία τελευταία βόλτα στα μαγαζιά. Έχω κάνα μισάωρο ακόμα μέχρι μπω στην πτήση μου.

Χαζεύω τα βιβλία στους πάγκους. Μυθιστορήματα της Ελίφ Σαφάκ, η αυτοβιογραφία της Seyma Subasi (της σελέμπριτι-πρώην συζύγου του Ακουν Ιλίκαλι που γνωρίζουμε και στην Ελλάδα από τα Survivor) και ο Αλχημιστής του Πάολο Κοέλιο.

Παραδίπλα ένα βιβλίο για την Ηγεσία με υπόδειγμα τον Τούρκο Πρόεδρο. Το μοντέλο ηγεσίας του Ερντογάν. 

Ίσως δεν χρειάζεται καν να το διαβάσεις. Αρκεί να περιπλανηθείς σε αυτό το αεροδρόμιο για να πάρεις μερικά ταχύρυθμα μαθήματα. 

Η εκτίμηση είναι πως όταν ολοκληρωθούν όλες οι φάσεις κατασκευής του αεροδρομίου, μετά από μερικά χρόνια, θα εξυπηρετούνται εδώ περί τα διακόσια εκατομμύρια επιβάτες κάθε χρόνο. Εάν πράγματι επιτευχθεί αυτός ο στόχος, θα το αναδείξει στην πρώτη θέση της λίστας με τα μεγαλύτερα αεροδρόμια του κόσμου. Για να έχουμε μία τάξη μεγέθους, τα έξι αεροδρόμια στη μητροπολιτική περιοχή του Λονδίνου εξυπηρετούν αθροιστικά περί τα εκατόν πενήντα εκατομμύρια επιβάτες το χρόνο, τα τρία στο Παρίσι περίπου εκατό εκατομμύρια επιβάτες το χρόνο, ενώ η καλύτερη ιστορική επίδοση του Διεθνούς Αεροδρομίου Ελευθέριος Βενιζέλος ήταν κάτι παραπάνω από εικοσιπέντε εκατομμύρια επιβάτες (το 2019). Βεβαίως τα νούμερα παραμένουν θεωρητικά, καθώς το πρώτο έτος λειτουργίας του, το νέο αεροδρόμιο εξυπηρέτησε περίπου πενήντα δύο εκατομμύρια επιβάτες. Και βέβαια μετά ξέσπασε η πανδημία.

Σε κάθε περίπτωση όμως, το νέο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης αποτελεί ένα αξιοθέατο από μόνο του. Όχι τόσο για τα δυσθεώρητα μεγέθη του και τα -πράγματι εντυπωσιακά- κατασκευαστικά του χαρακτηριστικά. Μα για όλα εκείνα που αντιπροσωπεύει και συμβολίζει. Για όλα εκείνα που λέει και για όσα υπονοεί. Οι εποχές αλλάζουν, οι άνθρωποι πηγαινοέρχονται. Άλλοτε με άλογα και άμαξες, άλλοτε με πλοία και σχεδίες. Άλλοτε με καραβάνια και άλλοτε με αεροπλάνα. Και για να καταλάβεις τη θέση σου στον κόσμο, χρειάζεται να σταθείς και να κοιτάξεις αυτές τις διαδρομές. Να τις παρατηρήσεις προσεκτικά, να τις χαρτογραφήσεις και να προσπαθήσεις να τις ερμηνεύσεις. Είναι η κατανόηση ένα είδος σωτηρίας.