Τα σουηδικά μου Χριστούγεννα

Ε βιάσου λοιπόν, δεν διαρκεί για πολύ! Το φως της ημέρας ντε! Στις εννιά ξημερώνει, λίγο πριν τις τρεις ξανανυχτώνει. Επομένως δεν περπατάμε: τρέχουμε! Τόσες δουλειές έχουμε καημένε, δεν πρόκειται να προλάβουμε αν χαζολογάς! Εκτός αν θες να μας πιάσει το πυκνό σκοτάδι και να μην ξεύρεις τί να γίνεις! Έξι ώρες ήλιου έχεις μοναχά -και μεταξύ μας, τη λέξη "ήλιος" μην την πάρεις και εντελώς τοις μετρητοίς. Διότι αυτή την εποχή του χρόνου, ο ουρανός είναι σχεδόν πάντα μουντός και συννεφιασμένος και πρέπει να'σαι πολύ τυχερός αν καταφέρουν κάποιες αχτίδες να τον διαπεράσουν και να φωτίσουν το τριγύρω σου.

Λοιπόν, ξεχυνόμαστε στα μαγαζιά με τη λίστα ανά χείρας. Πρέπει να πάρω δώρο για την Ανιέτα που με έχει καλέσει για ρεβεγιόν, για τον πρώην σύζυγό της τον Χόλγκερ που θα είναι επίσης εκεί, για τη μικρή Έλσα, για την Κριστίνα και τη σύντροφό της, την Ίνγκα. Μην ξεχάσω και τον Μάρκους, που θα'ρθει από το Γκέτενμποργκ ειδικά για να μας δει. Ναι, θα ξηλωθώ κανονικά. Αλλά μη φανταστείς, κάτι μικρό και συμβολικό θα πάρω για όλους -δεν είμαστε και της τρελής υπερβολής εδώ πέρα, να τις ξεχάσεις τις υπέρμετρες γενναιοδωρίες. Ένα βιβλίο για την Ανιέτα (από εκείνα τα βίαια, σκοτεινά θρίλερ που -καθόλου τυχαία- λατρεύει το σουηδικό κοινό), μία θήκη για το iPad για τον Χόλγκερ, τίποτις ντιζαϊνάτα ακουστικά για την Ίνγκα να τα φοράει στο τρέξιμο, κάνα λέγκο για τη μικρή Έλσα και πάει λέγοντας.

Καλά το κατάλαβες: βρισκόμαστε στο κέντρο της Στοκχόλμης, μίας από τις ομορφότερες πόλεις του κόσμου. Που κάθε τέτοια εποχή και παρά το απάλευτο κρύο και το βαρύ σκοτάδι, φοράει τα γιορτινά της, κρεμάει τα στολίδια της, ανάβει τα λαμπιόνια της κι αστράφτει μέσα στον αδυσώπητο χειμώνα του ευρωπαϊκού Βορρά.

Και μη φανταστείς πως λόγω του ψύχους, κλεινόμαστε όλοι σπίτια μας και δεν κυκλοφορεί ψυχή. Τα μαγαζιά είναι γεμάτα, οι αγορές σφύζουν από κόσμο, τα παγοδρόμια είναι τίγκα στα παιδάκια που σκεϊτάρουν και στα εστιατόρια βρίσκεις τραπέζι μόνο με κράτηση, ακύρωση της τελευταίας στιγμής (αν -χτύπα ξύλο- κουτρουβαλιαστεί κανένας στο χιόνι και αντίς για φαγητό, τον ετρέχουμε στα επείγοντα) ή μεσολάβηση της Βασίλισσας Σύλβιας. Και επειδή το μέσον δεν πολυπερνάει στη Σουηδία, προτείνω να κλείσεις κανένα τραπέζι γιατί σε βλέπω νηστικό χρονιάρες μέρες. Να είσαι σίγουρος πως και η Βασίλισσα Σύλβια, με κράτηση τρώει.

Εδώ στη Σουηδία, τα Χριστούγεννα είναι η πιο σημαντική οικογενειακή γιορτή, τύπου μαζευόμαστε για να συμφάγουμε, να ανταλλάξουμε τα δώρα μας και να περάσουμε καλά βρε αδελφέ. Βεβαίως, το κόνσεπτ "οικογενειακό τραπέζι" λειτουργεί με διαφορετικούς όρους. Βασικά, διότι δεν είναι ακριβώς "οικογενειακό", όπως το εννοείς εσύ.

Βλέπεις, στη Σουηδία, σπάνια θα συναντήσεις μία μεγάλη φαμίλια με τα χαρακτηριστικά που έχεις συνηθίσει στην Ελλάδα, τύπου μαμά, μπαμπάς, παιδιά, θείοι, ξαδέλφια, παππούδες, συννυφάδες, τριτοξαδέλφες, μπατζανάκηδες, φίλοι, συμπέθεροι των φίλων, τεταρτοξαδέλφια της κουμπάρας και μικρανηψούδια του νονού.

Πολλές οικογένειες στη Σουηδία είναι μονογονικές. Είτε γιατί ποτέ δεν τη στεφανώθηκε την Ουλρίκα ο Γιόζεφ, είτε γιατί η Ουλρίκα απεφάσισε ως μονδέρνος άνθρωπος να πάει σε μία τράπεζα σπέρματος για νάχει και το κεφάλι της ήσυχο. Άλλωστε, καλό είναι να ξέρεις πως μαζί με τo δανέζικο, το σουηδικό σπέρμα είναι από τα πλέον περιζήτητα στη διεθνή αγορά -διότι το παιδί σου θα φέρει ντι-εν-έι ξανθό, γαλανομάτικο, αψηλό και αν είσαι τυχερή, μπορεί να σου τραγουδάει και σαν τους Roxette.

Εδώ και δεκαετίες λοιπόν, έχουμε διάφορα πιο πολύπλοκα -για τα ελληνικά δεδομένα πάντα- σχήματα οικογένειας: όπως τον Χόλγκερ που λέγαμε πριν, ο οποίος (δεν το άκουσες από εμένα) αφού χώρισε με την Ανιέτα, αποφάσισε να συζήσει με τον Ματίας και σκέφτονται σοβαρά να υιοθετήσουν ένα παιδάκι, για να αποκτήσει και η μικρή Έλσα, αδελφάκι. Ή όπως η Κριστίνα που έχει παντρευτεί με πολιτικό γάμο την Ίνγκα και μεγαλώνουν μαζί τον μικρό Γκουστάβ. Ή όπως ο Μάρκους που διατηρεί ελεύθερες σχέσεις με την κατά είκοσι χρόνια μεγαλύτερή του, Σάσα. Η οποία δεν ξεύρω αν στο είπα, αλλά είναι μητέρα του Χόλγκερ.

Και τα μισά από τα ανωτέρω να προσπαθήσεις να εξηγήσεις στη μέση ελληνική οικογένεια, έχει φέρει ο κυρ Αριστείδης το τραπέζι ανάποδα, έχει βάλει τις φωνές η κυρά Γιώτα, έχει αρχίσει τα σταυροκοπήματα η γιαγιά Παναγούλα και χλευάζουν επιδεικτικά τα παιδιά! Διότι η Ελλάδα, μόλις τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να συζητάει το ότι αποτελεί δικαίωμα του καθενός να επιλέξει τον τρόπο που θα ζήσει τη ζωή του. Με τους περισσότερους όμως -φοβούμαι- να αρνούνται να διανοηθούν το ενδεχόμενο ότι υπάρχουν άνθρωποι που προσεγγίζουν την έννοια της ευτυχίας, χωρίς να ακολουθούν τη συνταγή του κυρ Αριστείδη και της κυρά Γιώτας, του καναπέ και της παντόφλας, του γάμου και των παιδιών, του μουσακά και της μπουγάδας. Επειδής δεν αντέχω τη γιαγιά Παναγούλα να φωνάζει "Σόδομα και Γόμορρα!" μέσα στο αυτί μου, κλείνω το θέμα και προχωράω.

Λοιπόν, αυτό εδώ λέγεται Mood Stockholm και αν έχεις έντονες καταναλωτικές τάσεις, μόλις προσγειώθηκες στον παράδεισό σου. Πρόκειται για ένα από τα πιο trendy εμπορικά κέντρα της πόλης, όπου μπορείς να ψωνίσεις από τα πιο μοδάτα καταστήματα.

Διότι τελοσπάντων βρισκόμαστε στη Σουηδία: εδώ το ντιζάιν δεν είναι απλώς μία παράμετρος της καθημερινότητας, είναι τρόπος ζωής και αντίληψης. 

Όλα έχουν σχέση με το ντιζάιν -από τον τρόπο που ντυνόμαστε και διακοσμούμε τα σπίτια μας ως τον τρόπο που οργανώνονται οι δρόμοι, οι πλατείες, οι παιδικές χαρές, οι δημόσιες υπηρεσίες και οι χώροι εργασίας μας.

Να σταματήσουμε για έναν σύντομο καφέ; Εννοείται πως απαγορεύεται το κάπνισμα σε κλειστούς χώρους εδώ και δεκαετίες, εννοείται πως δεν παίζει στη διαπασών μουσική για να σε ξεκουφαίνει, εννοείται πως μπορείς να έχεις μαζί σου και το κατοικίδιό σου σε κλειστούς χώρους, εννοείται πως όλοι σου συμπεριφέρονται ευγενικά και είναι διακριτικοί μαζί σου: κανείς δεν θα σε κοιτάξει επικριτικά, ακόμα και αν μπουκάρεις ντυμένος σαν τον Iggy Pop ή τη Χιονάτη. 

Διότι τα έχουμε ξεπεράσει τέτοια ζητήματα και γιατί η άσκηση κοινωνικής κριτικής (ας το πούμε και "κουτσομπολιό") δεν συνηθίζεται: δεν σε ενδιαφέρει και δεν σε αφορά τί κάνει ο άλλος, πώς είναι ντυμένος, με ποιον ή ποια κυκλοφορεί ή πώς διαβιεί τη ζωή του.  

Έλα μια στιγμή που θέλω να ψωνίσω δυο πράγματα από το σούπερ μάρκετ. Οι τιμές είναι ελαφρώς πιο τσιμπημένες σε σχέση με την Ελλάδα, αλλά η ποικιλία είναι το κάτι άλλο. Το γκουρμέ σε μεγάλες φόρμες!

Έτσι για να ξεύρεις, το χριστουγεννιάτικο τραπέζι μας περιλαμβάνει συνήθως χοιρομέρι, ρέγκα τουρσί, σπιτικό πατέ συκωτιού, βραστά λουκάνικα, διάφορες σάλτσες με μουστάρδα, μαγιονέζα ή φρουτώδεις γεύσεις και για συνοδευτικό, βραστές πατάτες. Αν σου'ρθε πάντως κατά νου το χριστουγεννιάτικο σουηδικό τραπέζι από την ταινία Φάνι και Αλέξανδρος του Μπέργκμαν, μάλλον θα πρέπει να το ξεχάσεις. Διότι πλέον, ελάχιστα σπίτια μαγειρεύουν και τα περισσότερα εδέσματα είναι αγορασμένα ή προμαγειρεμένα. Και οι όποιες λόκαλ ιδιαιτερότητες της σουηδικής κουζίνας έχουν υποχωρήσει υπέρ των λύσεων ευκολίας και προχειρότητας. 

Στο είπα ότι διαθέτουμε ποικιλία! Και ελληνική ελιά μπορείς να βρεις και διάφορα είδη φέτας και ωραιότατο τζατζικάκι να συνοδεύσεις το χοιρομέρι και τα βραστά λουκάνικα. Άλλωστε την Ελλάδα, την έχουμε πολύ ψηλά στην εκτίμησή μας ως χώρα διακοπών, διασκεδάσεων και γεύσεων. Είναι σχεδόν απίθανο να πεις σε άνθρωπο εδώ πέρα ότι είσαι από την Ελλάδα και να μην χαμογελάσει, μνημονεύοντας αιγαιοπελαγίτικα νησιά στα οποία έχει ρίξει τις βουτιές του ή (και δώσε βάση σε αυτό) ξενοδοχεία στα οποία έχει περάσει κάποιο καλοκαίρι δουλεύοντας ως γκαρσόνι ή ως παιδί καθαρισμού πισίνας.

Πέρασε η ώρα και πυκνώνει το σκοτάδι. Έχει πάει ήδη τέσσερις το απόγευμα! Το θερμόμετρο πέφτει κάτω από το μηδέν και η πόλη παγώνει. Οι άνθρωποι συνεχίζουν να δουλεύουν, να ψωνίζουν και να κάμουν τις δουλειές τους ωσάν να μην άλλαξε τίποτα. Μια ιδέα είναι όλα, συνηθίζεις.

Κάμουμε τα τελευταία μας ψώνια, σε πάω και μία γρήγορη βόλτα στη Γκάμλα Στα -την παλιά πόλη της Στοκχόλμης- και σπίτια μας γρήγορα, διότι εσύ δεν είσαι συνηθισμένος σε τέτοια κλίματα κι εδώ το κρύο πιρουνιάζει. Δεν το ρισκάρω ν'αρπάξουμε καμία πούντα χριστουγεννιάτικα και να μην μπορούμε να ξεμυτίσουμε. Διότι τελοσπάντων, τί θα σκεφτεί και η Ανιέτα, αν δεν πάω στο ρεβεγιόν της; Είναι και λίγο περίεργη!

Όχι, δεν είναι θέμα χαρακτήρα, αλλά μάλλον ιδιοσυγκρασίας. Και δεν τόχει μονάχα η Ανιέτα, αλλά και οι περισσότεροι εδώ. Παρότι ανεκτικοί, γενικά καλοπροαίρετοι και φαινομενικά ανοιχτοί, σαν κάτι να τους φρενάρει στην επικοινωνία. Σαν να μην ξεύρουν πώς να τη διαχειριστούν. Σαν να μην μπορούν να μοιραστούν τα συναισθήματά τους μαζί σου, σαν να τους μπλοκάρει μία αυτοματοποιημένη συστολή. Δεν τους είναι εύκολο.

Φαίνεται μάλιστα πως ο καθείς εδώ χαρακτηρίζεται από έναν πολύ υψηλό βαθμό αυτάρκειας. Που τον κάμει να μην νιώθει την ανάγκη εμπλαισίωσης σε σφιχτές κοινωνικές σχέσεις και εξαρτήσεις, όπως στην Ελλάδα. Ναι, είναι καλό και κακό ταυτόχρονα. Καλό γιατί σε απαλλάσσει από τις νοσηρές υπερβολές της ελληνικής οικογένειας (που σε φορτίζουν με αμέτρητα ενοχικά και μπορεί να σε συνθλίψουν στις τοξικές τους σχέσεις) και κακό γιατί σε καταδικάζει σε μία πιο μοναχική πορεία στη ζωή. Διότι ναι, υπάρχουν άνθρωποι που ζουν μονάχοι, σαν το ξεχασμένο στάχυ, ο κόσμος γύρω άδειος κάμπος, κι αυτοί στης μοναξιάς το θάμπος. 

Ακριβώς για το λόγο αυτό, έρχεται το κοινωνικό κράτος και σου επιλύει τα προβλήματά σου: αφού δεν θα κρατήσει η γιαγιά τα παιδιά, σου δίνουμε μακροχρόνια άδεια μετά τη γέννα και σου παρέχουμε βρεφονηπιακό σταθμό, αφού δεν θα σε γηροκομήσει κανένας, μαθαίνεις να μην εξαρτάσαι (στο βαθμό που μπορείς) και αν παραστεί ανάγκη, μεταφέρεσαι μόνος σου σε έναν οίκο ευγηρίας. Μπορεί να τα βρίσκεις κάπως κυνικά ή και αποτρόπαια όλα αυτά, αλλά θα σου ξαναπώ ότι δεν υπάρχει μόνο ένας τρόπος να οργανώσεις τη ζωή σου και να εξυπηρετήσεις τις ανάγκες σου.

Ναι, το ξεύρω: οι στολισμένοι δρόμοι και οι πλατείες με τις υπαίθριες αγορές είναι ένα εξαίσιο θέαμα! Τα μπιστρό και οι τρατορίες είναι γιομάτα κόσμο και από κάθε παράθυρο, βλέπεις στολίδια και λαμπάκια και δέντρα με όμορφες μπάλες και γιρλάντες.

Μπορεί να μας βρεις διάφορα ψεγάδια, αλλά οφείλεις να μας αναγνωρίσεις και τα προτερήματά μας. Διότι δεν μπορεί παρά να δεχθείς ότι τα'χουμε καταφέρει εξαιρετικά καλά σε ετούτη τη χώρα. Να οργανώσουμε τις ζωές μας με γνώμονα το συλλογικό συμφέρον και να διαμορφώσουμε ένα πλαίσιο που μας επιτρέπει να αξιοποιούμε το μέγιστο των δυνατοτήτων μας. Όχι, τέλειες κοινωνίες δεν υπάρχουν και καλό θα ήταν να σταματήσεις να τις αναζητάς. Το καλύτερο που έχεις να κάμεις είναι να εξετάσεις τις επιμέρους παραμέτρους και να κρατήσεις αυτές που σου φαίνονται ωφέλιμες και λειτουργικές.

Πάλι Abba; Ε ναι λοιπόν, Abba! Είμαστε στη Στοκχόλμη, είναι δυνατόν να κάμουμε φινάλε κάπως αλλιώς; Με ένα σίζοναλ τραγούδι θα σε αποχαιρετίσω. Που παρότι γράφτηκε από το πιο ποπ συγκρότημα όλων των εποχών, έχει μέσα του μεγάλες αλήθειες για ετούτη τη χώρα. Γιατί σου εύχεται Χάπι Νιου Γίαρ με ένα μελαγχολικό τόνο και με τη θλίψη μίας σκληρής μοναξιάς. Της μοναξιάς του σκοτεινού βορειοευρωπαϊκού χειμώνα. Που γαλούχησε κοινωνίες οργανωμένες και συστηματικές, αλλά και κάπως στερημένες από τη μεσογειακή ζεστασιά της επικοινωνίας, την ξενοιασιά της παρέας και την ανεμελιά μίας διονυσιακής καλοπέρασης! Αλλά ας είναι! Ο καθείς με τα θέματά του, θα μου πεις. Και δίκιο θάχεις!