Παρασκευή 10 Σεπτεμβρίου 2021

Οι παρ'ολίγον τέσσερις Τσάροι της Βουλγαρίας


Αμέσως μετά την απόκτηση της ανεξαρτησίας της από τους Οθωμανούς, η Βουλγαρία όρισε για πρωτεύουσά της τη Σόφια. Και στο κέντρο της, οικοδομήθηκαν τα βασιλικά ανάκτορα σε σχέδια του αυστριακού αρχιτέκτονα Βίκτορ Ρούμπελμάγιερ -που τον εφωνάζεις και γεμίζει το στόμα σου. Το κτήριο είναι εκλεκτικιστικού ρυθμού, συνδυάζοντας στοιχεία νεο-μπαρόκ με διάφορα δάνεια από δυτικοευρωπαϊκά παλάτια. Κατά τον 19ο αιώνα, τέτοιου είδους αρχιτεκτονικές αναφορές υιοθετούνταν ενθουσιωδώς από τα νεότευκτα βασίλεια των Βαλκανίων που πάσχιζαν να αποκτήσουν "ευρωπαϊκή" ταυτότητα -αν και για να αποτινάξουν από πάνω τους τις ανατολίτικες επιδράσεις της μακράς οθωμανικής τους εμπειρίας, θα απαιτείτο πολύ μεγαλύτερη προσπάθεια, όπως καλά γνωρίζεις και από τα καθ'ημάς.


Σε αυτά τα ανάκτορα κατοίκησαν διαδοχικά οι πατ'ολίγον τέσσερις Τσάροι της Βουλγαρίας, Αλέξανδρος του Μπάττενμπεργκ, Φερδινάνδος ο Α' και Μπαρίς ο Γ'. Και λέω παρ'ολίγον τέσσερις, διότι ο γιος του Μπαρίς, ο Συμεών ο Β', δεν πρόκαμε να καλοκαθήσει στο θρόνο και εκδιώχθηκε λόγω της αλλαγής του καθεστώτος στο τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου -φύσηξε υπαρκτός σοσιαλισμός και τον εσήκωσε! Έχοντας κατά καιρούς διαβάσει αρκετά για τους τσάρους αυτούς, το'χα καημό να μπω στα παλαιά ανάκτορα -που σήμερα στεγάζουν την Εθνική Πινακοθήκη. Είχα κατ'επανάληψη περάσει απ'έξω αλλά είτε ήσαν κλειστά, είτε τύχαινε να βιάζομαι και προσπερνούσα. Αλλά τούτη τη φορά, τα κατάφερα.


Το εσωτερικό του κτηρίου είναι αρκετά εντυπωσιακό και είναι προφανές πως έχει γίνει τα τελευταία χρόνια, συστηματική προσπάθεια συντήρησης και ανάδειξης. Μπορεί κανείς να θαυμάσει την αίθουσα του θρόνου, σαλόνια, τραπεζαρίες, αίθουσες χορού, μνημειώδεις σκάλες και βεβαίως υπνοδωμάτια και καθιστικά. 


Ο πρώτος που κατοίκησε τούτα τ'ανάκτορα ήταν ο Αλέξανδρος του Μπάττενμπεργκ, στον οποίο δόθηκε το 1879 ο θρόνος του νέου Βασιλείου μετά την απόκτηση της ανεξαρτησίας του από τους Οθωμανούς. Παρότι νέος και άπειρος, επέδειξε σημαντικές διπλωματικές και στρατιωτικές ικανότητες -που κοιτάζοντας το βιογραφικό του, καθόλου δεν του το'χες καθότι ήταν ένας τριτοτέταρτος ευγενής της Έσσης. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, επιτεύχθηκε η θριαμβευτική ένωση με την Ανατολική Ρωμυλία (1885) που μετέτρεψε την μικροσκοπική Βουλγαρία στο μεγαλύτερο σε έκταση κράτος της Βαλκανικής μετά την Οθωμανική Αυτοκρατορία, εκπλήσσοντας (δυσάρεστα) την Ελλάδα και τη Σερβία. Η ανοικτή του αντιπαράθεση με τη μαμά-Ρωσία όμως, στην οποία εν πολλοίς χρωστούσε η Βουλγαρία την ανεξαρτησία της, του στοίχισε το θρόνο, καθώς εκδιώχθηκε με πραξικόπημα που οργάνωσαν φιλορωσικοί κύκλοι. Αμ δεν τα βάζεις με τη Ρώσικη Μαφία: νταζβιντάνια και αντίο σας! Έζησε το υπόλοιπο της ζωής του υπηρετώντας στον αυστριακό στρατό και διαμένοντας στο Γκρατς, όπου παντρεύτηκε την ηθοποιό και τραγουδίστρια της όπερας Johanna Loisinger. Πέθανε μόλις στα 36 του.   


Τον διαδέχθηκε ο Φερδινάνδος ο Α', ο οποίος φρόντισε να αποκαταστήσει τις σχέσεις με τη Ρωσία, βαφτίζοντας μάλιστα το πρώτο από τα παιδιά του (τον διάδοχο Μπαρίς) ορθόδοξο και προκαλώντας με την κίνησή του αυτή, τη μήνη των συγγενών του στους γερμανικούς βασιλικούς κύκλους. Όταν μπλέκουνε τα σόγια, άκρη δεν βρίσκεις. Όμως η περιφρόνηση για τον Φερδινάνδο δεν αφορούσε μόνο τα βαφτίσια των παιδιών του και τις διπλωματικές του ακροβασίες, αλλά κυρίως τον έκλυτο βίο του. Για να το θέσω κάπως διακριτικά, θα τον εχαρακτήριζες φιλήδονο. Επιδιδόταν σε λογής λογής όργια που σκανδάλιζαν τα ήθη της εποχής, σύναπτε σχέσεις με γυναίκες ταπεινής καταγωγής, υπολοχαγούς, βαλέδες (ντάμες, ρήγες) και λοιπά μέλη του υπηρετικού προσωπικού, λέγεται πως είχε αποκτήσει κάμποσα νόθα παιδιά, ενώ συχνά ήταν τα ταξίδια του στο Κάπρι για να απολαύσει την ελευθεριότητα του μέρους -προφανώς, διότι δεν είχε ακόμα εφευρεθεί η Μύκονος. Πολλοί εστεμμένοι τον χλεύαζαν ευθέως, ενώ η (τάχα-μου αειπάρθενος) εξαδέλφη του, βασίλισσα Βικτώρια της Αγγλίας, τον εχαρακτήριζε εξαιρετικά γυναικωτό. 


Η περίοδος της βασιλείας του Φερδινάνδου πάντως (1908-1918) υπήρξε εξόχως σημαντική για τη Βουλγαρία, η οποία έχοντας μεγαλοϊδεατικές βλέψεις, επένδυσε συστηματικά στην ενίσχυση των στρατιωτικών της δυνάμεων. Μάλιστα είχε τότες αποκτήσει το χαρακτηρισμό "Πρωσία των Βαλκανίων" -κυρίως από Γερμανούς, που πολύ τους εκτιμούνε κάτι τέτοιους μιλιταρισμούς. Παρά την επιτυχία όμως του Α' Βαλκανικού, η Βουλγαρία υπέστη ως γνωστόν οδυνηρή ήττα από τους Έλληνες και τους Σέρβους στον Β' Βαλκανικό (την οποία φέρει μέχρι σήμερα βαρέως), ενώ η επιλογή να ταχθεί με τις Κεντρικές Δυνάμεις κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, αποδείχθηκε άστοχη και στοίχησε εντέλει στον Φερδινάνδο το θρόνο του. Τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του, τις έζησε στο Κόμπουργκ της Γερμανίας. Στα 86 του μάλιστα, παντρεύτηκε μυστικά την 26χρονη βοηθό του, Alzbeta Brezakova, απόφαση που δεν ενέκρινε καθόλου η οικογένειά του. Όταν ο Φερδινάνδος πέθανε έναν χρόνο αργότερα, η Alzbeta επέστρεψε στη γενέτειρά της την Τσεχοσλοβακία, αποκρύπτοντας ότι ήτανε χήρα πρώην εστεμμένου ώστε να αποφύγει τυχόν διώξεις από πλευράς του κομμουνιστικού καθεστώτος. Ξαναπαντρεύτηκε, απέκτησε και μία κόρη, στην οποία αποκάλυψε το μεγάλο της μυστικό δυο χρόνια πριν το θάνατό της, το 2015.


Ο τελευταίος από τους τρεις, ο Μπαρίς ο Γ', θέλοντας προφανώς να ρεφάρει κάπως την απώλεια εδαφών των προηγούμενων δεκαετιών και επιδιώκωντας την πολυπόθητη έξοδο στο Αιγαίο, τάχθηκε πάλι με τους Γερμανούς στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (όπως έλεγε ο Λουντέμης, αν κάνεις δυο φορές το ίδιο λάθος, στη δεύτερη φορά δεν πρόκειται για λάθος αλλά για επιλογή). Πράγματι, πέρασαν υπό βουλγαρικό έλεγχο, μεγάλο μέρος της Μακεδονίας και της Θράκης, αλλά και η περιοχή της Νότιας Ντομπτουτζάς (είναι από τις λίγες περιπτώσεις που σου'ρχεται ντομπρουτζάς και το απολαμβάνεις). Όμως ο Μπαρίς απέφυγε να στείλει βουλγαρικά στρατεύματα προς ενίσχυση της γερμανικής εισβολής στη Σοβιετική Ένωση (μαμά-Ρωσία), ενώ επίσης αρνήθηκε να παραδώσει στους Ναζί τους Εβραίους που διαβιούσαν στη χώρα. Τον Αύγουστο του 1943, λίγο μετά την επιστροφή του από ταξίδι στη Γερμανία κατά το οποίο συνάντησε τον Χίτλερ, ο Μπαρίς πέθανε αιφνιδιαστικά, με κάποιους μέχρι και σήμερα να υποστηρίζουν πως δηλητηριάστηκε. Τον διαδέχθηκε για εξαιρετικά βραχεία περίοδο ο εξάχρονος γιος του, Συμεών ο Β' που το 1946 εξορίστηκε από το κομμουνιστικό καθεστώς (για να επανέλθει όμως, πολύ αργότερα, το 2001 ως εκλεγμένος πρωθυπουργός της χώρας). 


Γιατί κάθομαι και σου τα εξιστορώ όλα αυτά; Αφενός διότι συνέβησαν με επίκεντρο ετούτο το παλάτι και αφετέρου για να σου επισημάνω ότι η πραγματικότητα συγγράφει πολύ πιο ενδιαφέροντα, ανατρεπτικά και θεοπάλαβα σενάρια από τη μυθοπλασία. Όπως στη περίπτωση της Βουλγαρίας. Η οποία έχει ξεφυλλίσει με ταχύτητα διάφορα κεφάλαια στην ιστορία της: βασιλείες, κομμουνισμούς, μεγαλοϊδεατισμούς, δημοκρατίες, πολέμους, μεγαλειώδεις θριάμβους και παταγώδεις αποτυχίες. Κι αν τα ξανασυζητάμε αυτά τα θέματα είναι όχι για να σκουπίσουμε τις σκιές από τα καλογυαλισμένα πατώματα και τους διακοσμημένους τοίχους, αλλά γιατί σε κάθε τόπο η ιστορία παραμένει προϋπόθεση της αυτογνωσίας. 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου