Η Τρίτη Βιομηχανική Επανάσταση και το "Green New Deal"

O Jeremy Rifkin είναι αναμφίβολα ένας από τους πιο επιδραστικούς συγγραφείς, οικονομολόγους και αναλυτές των τελευταίων ετών σε θέματα τεχνολογικής αλλαγής. Ήταν από τους πρώτους που μίλησαν ενθέρμως για την Τρίτη Βιομηχανική Επανάσταση (The Third Industrial Revolution, Griffin Editions, 2013), στη βάση της σύζευξης των νέων τεχνολογιών επικοινωνίας με τα δίκτυα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και την οικονομία του διαμοιρασμού (sharing economy). Ο Rifkin διαπιστώνει ότι η περίοδος που ορίζεται ως Δεύτερη Βιομηχανική Επανάσταση και στηρίχθηκε στα πετροχημικά, έχει περιέλθει εδώ και χρόνια σε τέλμα, επιφέροντας τεράστια καταστροφή του περιβάλλοντος και αποτυγχάνοντας να εξασφαλίσει δίκαιη κατανομή του πλούτου. Αλλά δεν αρκείται σε διαπιστώσεις και εύκολη κριτική: υποστηρίζει πως η τριπλή πρόκληση της κλιματικής αλλαγής, της οικονομικής ανάπτυξης και της ενεργειακής επάρκειας, μπορεί να επιτευχθεί μέσα από μία εκ βάθρων αλλαγή του τρόπου οργάνωσης της οικονομίας με τη δημιουργία δικτύων ανταλλαγής ενέργειας (energy internet), μείωσης του οριακού κόστους μέσω της αξιοποίησης των μεγάλων δεδομένων και δραστικής βελτίωσης της αποτελεσματικότητας της εφοδιαστικής αλυσίδας. Στον κόσμο που οραματίζεται ο Rifkin, ο καθένας από εμάς θα παράγει τη δική του ενέργεια και θα τη μοιράζεται σε δίκτυα, θα σχεδιάζει και θα προσφέρει προϊόντα ή υπηρεσίες που θα ανταποκρίνονται επακριβώς στις ανάγκες όπως αυτές εντοπίζονται και καταγράφονται στις ψηφιακές αγορές (digital marketplace) και θα προμηθεύεται τις ντομάτες του αποκλειστικά από τον εγγύτερο παραγωγό και όχι από την άλλη άκρη της γης ώστε να μειώνεται το οικολογικό αποτύπωμα και το μεταφορικό κόστος. Εντέλει θεωρεί πως οι τεχνολογικές πλατφόρμες και το Internet of Things θα προσφέρουν τη δυνατότητα επίτευξης απείρως μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας των αγορών (efficiency) και αύξησης της παραγωγικότητας.

Με ενδιαφέρον τελείωσα προσφάτως, το νέο βιβλίο του "The Green New Deal, Why the Fussil Fuel Civilization will collapse by 2028 and the Bold Economic Plan to save Life on Earth" που δίνει μεγαλύτερη έμφαση στην κλιματική αλλαγή και τονίζει με ακόμα πιο επιτακτικό τρόπο την ανάγκη μετασχηματισμού των οικονομιών και κοινωνιών μας εντός των επόμενων δύο δεκαετιών, χαρακτηρίζοντάς την -και όχι άδικα- ως τη μητέρα των μαχών για την επιβίωση του είδους μας. Ο Rifkin αναγνωρίζει ότι θα απαιτηθεί τιτάνια προσπάθεια για να ανταποκριθούμε στην πρόκληση της αλλαγής, ειδικά στο θέμα των υποδομών. Εντούτοις διαπιστώνει πως έχουμε επιδείξει κατά το πρόσφατο παρελθόν πολύ γρήγορα αντανακλαστικά προσαρμογής (π.χ. η πρόσβαση στο internet μέσα σε λιγότερο από τριάντα χρόνια κατέστη commodity σχεδόν παγκοσμίως) και οι κυβερνήσεις φαίνεται πως προτίθενται να την υποστηρίξουν (π.χ. προς αυτή την κατεύθυνση κινείται το φιλόδοξο σχέδιο Smart Europe της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το μεγαλόπνοο σχέδιο της Κίνας για μετάβαση στην Τρίτη Βιομηχανική Επανάσταση).

Ακόμα κι αν πολλές από τις απόψεις του Rifkin ακούγονται μεγαλόσχημες, απλουστευτικές ή υπερβολικά αισιόδοξες, νομίζω θα πρέπει κανείς να του αναγνωρίσει την τόλμη να διατυπώσει ένα ολιστικό σχέδιο (masterplan) για το μέλλον των ανθρώπινων κοινωνιών που μοιάζει (τουλάχιστον σχετικά) επιτεύξιμο και περιγράφει συγκεκριμένα βήματα σε ένα μονοπάτι αλλαγής. Αντιθέτως, οι περισσότεροι από εκείνους που ασκούν κριτική στο σύστημα, ενώ διαπιστώνουν -συχνά οξυδερκώς- τις αδυναμίες και τα αδιέξοδά του, όταν φθάνουν στη διατύπωση αντιπρότασης, ψελλίζουν ένα γενικόλογο ευχολόγιο ή αναμασούν ιδεολογήματα του προπερασμένου αιώνα. Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει ότι ο τρόπος που οραματίζεται ο Rifkin είναι κατ'ανάγκη η λύση στα προβλήματά μας (με οξύτερο όλων, την κλιματική αλλαγή) ή μπορεί να ανατρέψει την σκανδαλώδη ανισοκατανομή πλούτου (ζήτημα για το οποίο ο Rifkin -κατά τη γνώμη μου- δεν προσφέρει πολύ πειστικές λύσεις) ή μπορεί να υπερβεί τις συγκρούσεις στα γεωστρατηγικά παιχνίδια κυριαρχίας. Αποτελεί όμως σημαντική συμβολή σε μία συζήτηση που μας αφορά απολύτως, καθώς ανεξαρτήτως τελικής έκβασης, οι μετασχηματισμοί που λαμβάνουν χώρα την παρούσα περίοδο φαίνεται πως πράγματι φέρουν χαρακτηριστικά ιστορικής μετάβασης (history in the making).

Σημείωση: Πέραν των δύο βιβλίων που αναφέρω, όποιος τυχόν ενδιαφέρεται να παρακολουθήσει και την ομιλία του Rifkin που μαγνητοσκοπήθηκε από το Vice.