Ζαΐντ μπιν Σουλτάν Αλ Αγιάν

O Ζαΐντ μπιν Σουλτάν Αλ Αγιάν γεννήθηκε το 1908, αλλά μη μου ζητάς ακριβή ημερομηνία και ώρα. Αφενός διότι προφανώς δεν ήμουν στο μαιευτήριο. Και αφετέρου διότι εκείνη την εποχή, ετούτος ο τόπος δεν έμοιαζε καθόλου με αυτό που βλέπεις σήμερις. Χώρα; Όχι, δεν ήμασταν ακριβώς χώρα. Βεδουίνοι ήμασταν. Στην έρημο ζούσαμε. Με γκαμήλες και σκηνές και φτώχεια απερίγραπτη. Μας έβλεπες και μας λυπόσουν. Έλεγες πως ετούτοι οι άνθρωποι -οι σκαμμένοι από τον ήλιο, οι τυλιγμένοι στις κελεμπίες, οι κακοπαθημένοι από τις κακουχίες και τις στερήσεις- είναι στα σίγουρα καταδικασμένοι να μην προκόψουνε ποτές. Να μην ανακαλύψουνε στον αιώνα τον άπαντα, τι πάει να πει υλικός πολιτισμός και κράτος και οργάνωση και πλούτος και ανέσεις.

Σχολείο; Μα είσαι στ'αλήθεια σοβαρός; Φυσικά και δεν επήγε σχολείο! Ακόμα δεν λες να καταλάβεις: δεν είχαμε σχολεία, αναγνώστα. Μήτε δασκάλους είχαμε. Μήτε σπίτια, μήτε δρόμους, μήτε κανενός είδους ανάπτυξη. Το μόνο που είχαμε ήταν η έγνοια. Να επιβιώσουμε. Μέσα στις απεραντοσύνες αυτής της αφιλόξενης και μαγικής ερήμου. Της Ρουμπ Αλ Χαλί. Που απλώνει τους αμμόλοφούς της από τον Περσικό μέχρι την Υεμένη. Όλη σου η ζωή, μία έρημος ήτανε. Ατελείωτη, ανυπέρβλητη, καθηλωτική, αναπόδραστη.

Ναι, ο Ζαΐντ μπιν Σουλτάν Αλ Αγιάν γεννήθηκε σε έναν κόσμο πριμιτίφ και άγριο και βίαιο. Αλλά ήταν από εκείνες τις σπάνιες περιπτώσεις ανθρώπων που άλλαξαν με τόσο δραματικό τρόπο τον τόπο τους και τη μοίρα των κατοίκων του. Τέλος εισαγωγής, περνάμε στις συστάσεις.

Το λοιπόν καλωσόρισες! Σε ένα από τα μεγαλύτερα και πιο εντυπωσιακά μνημεία του κόσμου. Καλωσόρισες στο Άμπου Ντάμπι. Στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Στο τζαμί που έχτισε ο Ζαΐντ μπιν Σουλτάν Αλ Αγιάν. Για να δηλώσει με τον πιο εκκωφαντικό τρόπο, την επιτυχία του. Και να ταφεί εδώ, δικαιωμένος και θριαμβευτής.

Παρότι είναι εντελώς καινούργιο και εγκαινιάστηκε μόλις το 2007, το Μεγάλο Τζαμί του Σεΐχη Ζαΐντ θεωρείται ήδη ένα από τα σύγχρονα θαύματα του κόσμου. Και είναι πράγματι χιλιάδες οι άνθρωποι που συρρέουν εδώ για να το επισκεφθούν.

Πριν κάμεις μισό βήμα ακόμα, στάσου να σε τσεκάρω. Όχι δεν επιτρέπεται να μπεις με το σουπερ τοσοδούλι μίνι διάφανο και ροζ μπικίνι. Μήτε με το χαβανέζικο σορτσάκι ή με τίποτις κολλητά πανταλόνια. Να με συγχωρείς, σε θρησκευτικό χώρο εισερχόμαστε, όχι στο Σούπερ Παραντάις. Και μη μου σουφρώνεις τα φρύδια σου και το παίζεις σνομπ, διότι θα σου υπενθυμίσω ότι ανάλογο ντρες κόουντ επιβάλλεται και στα ελληνορθόδοξα μοναστήρια. Αλλά ακόμα και για εσέ πούρθες ντυμένη σουρλουλού, εννοείται πως υπάρχει οργανωμένο βεστιάριο, όπου μπορείς να πάρεις μια ωραιοτάτη κελεμπία, να ρίξεις απάνου σου. Είσαι κομπλέ; Προχωράμε.

Έντεκα χρόνια, απαιτήθηκαν για να ολοκληρωθεί αυτό που βλέπεις. Και χρειάστηκαν να δουλέψουν τριάντα οκτώ κατασκευαστικές εταιρίες και πάνω από τρεις χιλιάδες εργαζόμενοι. Αλλά όπως θα διαπιστώσεις σε λίγο, δεν υπάρχει νούμερο και μέγεθος που να σχετίζεται με ετούτο το τζαμί και να μην κινείται ανάμεσα στο εξτραβαγκάντ και το αστρονομικό.

Η αυλή περιστοιχίζεται από μία ατελείωτη σειρά κολόνες που δημιουργούν εντυπωσιακές αψίδες. Για έξτρα εφέ, έχουμε προσθέσει δεξαμενές νερού που δημιουργούν αντανακλάσεις απάνου στις μαρμάρινες επιφάνειες και λαμποκοπούν στο εκτυφλωτικό φως του Περσικού.

Και τελοσπάντων αν είσαι πιστός και θέλεις να έρθεις με το συγγενολόι σου να προσευχηθείς, καθόλου μην ανησυχείς για το αν θα χωρέσετε. Στα 120 στρέμματα που καταλαμβάνει το τέμενος, μπορούν να προσευχηθούν ως και 41.000 άνθρωποι -ναι, φέρε και όλους τους γνωστούς σου από το φέιζμπουκ, και τους γνωστούς των γνωστών σου. Για να σου δώσω ένα μέτρο σύγκρισης με ναό που γνωρίζεις, το Καραϊσκάκη χωράει 32.000 κόσμο.

Ε λοιπόν, θα σου το πω ευθαρσώς: έφθασα ως εδώ με κάποια προκατάληψη, τύπου "σιγά μην εντυπωσιαστούμε κιόλας από πολυτελείς υπερβολές πούχει χτίσει ένας νεόπλουτος σεΐχης μέσα στην έρημο, με πετροδόλαρα και μόχθο φτωχών μεταναστών, εμείς που ήμεθα ανώτεροι άνθρωποι, εκλεπτυσμένοι και σοβαροί". 

Αλλά καθώς προχωρούσα και κοίταζα αποσβολωμένος το τριγύρω μου, άρχισα να συνειδητοποιώ πως πέραν των όποιων ενστάσεων που μπορείς να μου συζητήσεις και να συμφωνήσουμε, ετούτο το κτήριο είναι ένα θαύμα της αρχιτεκτονικής, ένα εντυπωσιακό επίτευγμα της ανθρώπινης σχεδίασης και δημιουργικότητας. Που πολύ αμφιβάλω ότι μπορούν να σου αποδώσουν οι φωτογραφίες που τράβηξα και ενόσω προσπαθούσα να κλείσω το σαγόνι μου.

Κατά το σχεδιασμό του τεμένους, έγινε προσπάθεια να συνδυαστούν αρχιτεκτονικά στοιχεία από όλον τον μουσουλμανικό κόσμο, ως μήνυμα ενότητας ανάμεσα σε λαούς και χώρες που μοιράζονται την ίδια θρησκευτική πίστη, αλλά κάμποσες διαφορές.

Το έμπειρο μάτι θα αναγνωρίσει ομοιότητες με το Ταζ Μαχάλ στην Ινδία, το τέμενος Badshahi στη Λαχόρη του Πακιστάν, το τζαμί του Χασάν του Δεύτερου στην Καζαμπλάνκα του Μαρόκου. 

Αλλά και διακοσμητικά στοιχεία που παραπέμπουν στην πέρσικη αρχιτεκτονική, στους μαυριτανούς και τους οθωμανούς.

Άλλωστε και τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν ήλθαν από διάφορες χώρες του κόσμου: μάρμαρα, χρυσάφι, ημιπολύτιμοι λίθοι και κεραμικά έφθασαν εδώ από την Ινδία, την Ιταλία, το Μαρόκο, την Τουρκία, την Μαλαισία, το Ιράν, την Κίνα, τη Νέα Ζηλανδία, τα Σκόπια και τη Γερμανία. Ο μισός ΟΗΕ συνέβαλε!

Το εξωτερικό περιστύλιο διαθέτει πολλά ζεύγη από κολόνες που καταλήγουν σε αστραφτερές χρυσές απολήξεις με γλυπτά φύλλα και καρπούς.

Κομψά λουλούδια είναι ζωγραφισμένα στα πλακάκια που καλύπτουν τις κολόνες και σου δημιουργούν την αίσθηση μίας αέρινης πέργκολας.

Περίτεχνα πλακάκια έχουν εντοιχιστεί στα διαχωριστικά, με ανθοσυνθέσεις που παραπέμπουν σε γνώριμες αραμπέσκ, διακοσμητικές φόρμες.

Και με έναν τρόπο, όλα αποπνέουν μία αίσθηση μοντερνισμού, που δεν την περιμένεις σε έναν χώρο σαν και ετούτον. Χωρίς να προδίδει την ταυτότητα και τον σκοπό του, το τέμενος είναι αρκετά τολμηρό στις λεπτομέρειές του.

Και βεβαίως είναι φτιαγμένο με τρόπο που να σε εντυπωσιάζει. Αξιοποιώντας το φως και τη σκιά, επιτυγχάνοντας να σου δημιουργήσει ενδιαφέρουσες εικόνες σε όποια οπτική γωνιά κι αν ρυθμίσεις το βλέμμα σου ή το φωτογραφικό φακό σου.

Και να φανταστείς ότι ακόμα είμαστε στο προαύλιο και δεν έχουμε μπει μέσα. Έχω να σου πω δύο κουβέντες ακόμα πριν μπούμε. Για τον δημιουργό του τεμένους που ετάφη πριν λίγα χρόνια, εντός του.

Ο Ζαΐντ μπιν Σουλτάν Αλ Αγιάν ήταν ο νεότερος από τους τέσσερις γιούς του Σεϊχ Σουλτάν μπιν Ζαΐντ μπιν Χαλίφ Αλ Αγιάν (εννοείται πως θα σε εξετάσω στα ονόματα στο τέλος!) που κυβέρνησε το εμιράτο του Άμπου Ντάμπι από το 1922 ως την ημέρα που τον δολοφόνησαν το 1926. Η σύζυγός του και μητέρα του Ζαΐντ, έβαλε τότες τους τέσσερις γιους της να ορκιστούν πως ουδέποτε θα στρεφόταν ο ένας εναντίον των άλλων -μία υπόσχεση δύσκολη για εκείνας τας εποχάς και για ετούτο το μέρος, καθώς η βία ήταν σύνηθες φαινόμενο μεταξύ των φατριών αλλά και στο εσωτερικό τους. 

Την εξουσία ανέλαβε τότες ο μεγαλύτερος αδελφός. Και για κάποια χρόνια, τα πράγματα πηγαίναν ομαλά: το εμιράτο του Άμπου Ντάμπι βρισκόταν υπό την προστασία της Αγγλίας (που είχε υπογράψει εμπορικές συμφωνίες με διάφορους σεΐχηδες της περιοχής), η φτώχεια ήταν απερίγραπτη και ο μικρός πληθυσμός ζούσε με τις συνήθεις ασχολίες του: την αλιεία μαργαριταριών, το ψάρεμα, την εκτροφή γερακιών και κάνα πιστολίδι να ξυπνάνε τα αίματα στην έρημο. Έως το 1958. Που ανακαλύψαμε εδώ, πετρέλαιο.

Όπως καταλαβαίνεις, τα δεδομένα άλλαξαν δραματικά. Τεράστιες πετρελαϊκές εταιρίες κατέφθασαν στο Άμπου Ντάμπι και στο γειτονικό Ντουμπάι για να αξιοποιήσουν τα κοιτάσματα και επειδής ο αδελφός που βρισκόταν στην εξουσία κρίθηκε μη ικανός εταίρος για τις λογής λογής Μότορ Όιλς, καθαιρέθηκε με συνοπτικές διαδικασίες και με ένα ωραιότατο (και περιέργως αναίμακτο) πραξικόπημα. Και το εμιράτο πέρασε το 1966 στα χέρια του μικρότερου αδελφού. Του σεϊχη Ζαΐντ, ντε! Έβγαλες τα παπούτσια σου; Μπαίνουμε!

Ο πρώτος χώρος που συναντάς, είναι μία μεγάλη υπόλευκη αίθουσα, με διάσπαρτες διακοσμήσεις από λουλούδια που απλώνονται στο πάτωμα και σκαρφαλώνουν στους τοίχους.

Αλλά εκείνο που εξαρχής κεντρίζει το ενδιαφέρον σου, είναι ο πολυέλαιος που κρέμεται στο μέσον της αίθουσας. Που μοιάζει με κρυστάλλινο λουλούδι, με χρυσογάλανη οπτασία, με εξωτικό πλάσμα της θάλασσας.

Και αν νομίζεις ότι η πρώτη αίθουσα είναι εντυπωσιακή, δεν έχεις δει ακόμα τίποτις. Οι τεράστιες γυάλινες πόρτες ανοίγουν αυτόματα (όλα λειτουργούν με φωτοκύτταρα) και...

...βρίσκεσαι στην κεντρική αίθουσα προσευχής. Ή για να είμαι πιο ακριβής, βρίσκεσαι εντός ενός χώρου που μοιάζει παντελώς απόκοσμος. Σαν να μην έχει κατασκευαστεί από ανθρώπινα χέρια, σαν να μην τον έχουν σχεδιάσει αρχιτέκτονες και μηχανικοί, σαν να μην έχει σχέση με ο,τιδήποτε άλλο έχεις ματαδεί και αντικρίσει.

Εντυπωσιακές μαρμάρινες επιφάνειες με περίεργες διακοσμήσεις, εξαίσια ζωγραφισμένες οροφές, αψίδες και κολόνες που δημιουργούν ένα σύμπαν εντυπώσεων.

Ειδικοί φωτισμοί κάμουν τα συμπλέγματα με τις κολόνες να λάμπουν εκ των έσω.

Και ένα τεράστιο, πανάκριβο χαλί να καλύπτει όλες τις κατευθύνσεις σου και να το νιώθεις στο πέλμα σου σαν βελούδο. Ναι, το χαλί δικαιούται θέση στη λίστα με τα ρεκόρ: πρόκειται για το μεγαλύτερο χαλί του κόσμου, που έχει έκταση πεντέμισι στρέμματα, διαθέτει 2,2 δισεκατομμύρια κόμπους, ζυγίζει τριάντα πέντε τόνους και πλέχθηκε από αγνό παρθένο μαλλί αιγοπροβάτων της Νέας Ζηλανδίας και του Ιράν. Είναι και μπορδοροδοκόκκινο. Είπες κάτι;

Αλλά κάτι άλλο, εξίσου εντυπωσιακό, κρέμεται πάνου από το κεφάλι σου: πρόκειται για έναν ακόμα από τους επτά συνολικά πολυελαίους του τζαμιού. Που είναι ο τρίτος μεγαλύτερος του κόσμου, έχει διάμετρο 10 μέτρα, είναι επενδυμένος με χιλιάδες ζβαρόβσκι και μοιάζει κι αυτός να μην έχει σχέση με ο,τιδήποτε το γήινο. Και επειδής δεν είναι να μας πιάνουν οι τσιγγουνιές μας σε κάτι τέτοια, έχουμε τρεις ίδιους. Σε συστοιχία.

Που με αναγκάζουν να κάμω κατ'εξαίρεση ορθογώνια φωτογραφία, διότι απλώς δεν γίνεται να καδράρω τέτοια μεγέθη στις συνήθεις διαστάσεις.

Από τα πρώτα χρόνια που ανέλαβε την εξουσία, ο σεΐχης Ζαΐντ βρέθηκε αντιμέτωπος με μεγάλες προκλήσεις. Το 1968, η Αγγλία ανακοίνωσε εντελώς απροειδοποίητα πως εγκαταλείπει τον ρόλο του προστάτη των εμιράτων του Περσικού και αποσύρει τις δυνάμεις που διατηρούσε εκεί.

Η δήλωση αυτή έπεσε σαν κεραυνός εν αιθρία στους εμίρηδες, καθώς θεωρούσαν πως η επιβίωσή τους εξαρτιόταν πλήρως από τη βρετανική προστασία, σε μία περιοχή με επικίνδυνους γειτόνους όπως το Ιράκ, το Ιράν και βεβαίως η Σαουδική Αραβία. 

Οι οποίοι γειτόνοι καθόλου δεν καλόβλεπαν την ανεξαρτησία μικρών εμιράτων -όπως το Άμπου Ντάμπι, το Ντουμπάι, το Κατάρ, το Κουβέιτ ή το Μπαχρέιν -και πολύ τα λιγουρευόντουσαν, ειδικά μετά την ανακάλυψη των τεράστιων κοιτασμάτων πετρελαίου.

Σε μία κίνηση απίθανης πολιτικής ευστροφίας, ο σεΐχης Ζαϊντ ζήτησε να συναντηθεί εσπευσμένα με τον σεΐχη Ρασίντ μπιν Σαέντ Αλ Μακτούμ, που διαφέντευε το όμορο Ντουμπάι. Η συνάντηση έγινε μυστικά σε αμμόλοφους κοντά στα σύνορα των δύο εμιράτων. Εκεί, οι δύο σεΐχηδες έδωσαν τα χέρια και δημιούργησαν ένα ενιαίο κράτος. Στο οποίο αργότερα προστέθηκαν άλλα πέντε μικρότερα εμιράτα και το 1971, το σχήμα έλαβε τον τίτλο Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Ως κύριος του μεγαλύτερου εμιράτου (του Άμπου Ντάμπι δηλαδή) και δικαιούχος απείρως μεγαλύτερων κοιτασμάτων πετρελαίου σε σχέση με τα υπόλοιπα, ο σεΐχης Ζαϊντ έγινε Πρόεδρος του νέου κράτους.

Αλλά μη θαρρείς ότι τα προβλήματα, σταμάτησαν εκεί. Τα πετρέλαια του Άμπου Ντάμπι είχαν ανοίξει την όρεξη της γειτονικής Σαουδικής Αραβίας, η οποία ουχί μόνο έκαμε τη δύσκολη και δεν αναγνώριζε τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, αλλά εποφθαλμιούσε κομμάτι των κοιτασμάτων του.

Και είναι βέβαιο ότι θάχαμε πολύ κακά ξεμπερδέματα και αιματοχυσίες, αν ο σεΐχης Ζαϊντ δεν επιδείκνυε σπουδαία διπλωματικά προσόντα και πολιτική ευστροφία. Προσέφερε στη Σαουδική Αραβία, οικειοθελώς, κομμάτι των κοιτασμάτων και πρόσβαση στη νότια πλευρά του Περσικού, σε αντάλλαγμα με την αναγνώριση των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων. 

Η συμφωνία που υπεγράφη στη Τζέντα, αποτελεί ένα μάθημα ρεαλπολιτίκ. Και διδάσκει ότι στην πολιτική και στη διπλωματία, επιτυγχάνει εκείνος που μετρά καλύτερα τις συνθήκες, το περιβάλλον και τους συσχετισμούς και επιδιώκει αποτελέσματα θετικού αθροίσματος -όπου όλοι βγαίνουν με έναν τρόπο, κερδισμένοι. 

Φθάσαμε στην τελευταία αίθουσα. Είναι πιο φωτεινή και αισιόδοξη, καθώς τεράστιες περικοκλάδες ξεκινούν από τα παράθυρα και στολίζουν την οροφή της. Τριγύρω σε προθήκες, υπάρχουν διάφορα προσωπικά αντικείμενα του σεΐχη Ζαϊντ. Ο οποίος πέθανε το 2004 σε ηλικία ογδόντα έξι ετών και έχοντας κυβερνήσει τα Εμιράτα για περίπου σαράντα χρόνια. Μία περίοδο που μπορεί να μην σου φαίνεται τεράστια, αλλά που μεταμόρφωσε αυτό το μέρος από έρημο σε μία εξαιρετικά δυναμική και απαστράπτουσα χώρα.

Δεν χόρτασε το μάτι σου, πολυτέλεια και πλούτο; Νομίζω είναι ώρα να πηγαίνουμε.

Ναι, τις αναμένω εδώ και ώρα τις ερωτήσεις σου. Δεν είναι προκλητική η επίδειξη του πλούτου σε ετούτο το τζαμί; Πόσο ελεύθερο είναι το καθεστώς που θεμελίωσε ο σεΐχης Ζαϊντ; Εκτός από εμίρηδες, δεν έχει το στόρι και κακομοίρηδες; 

Και δεν μπορούν να αξιοποιηθούν σε τίποτις άλλο τα λεφτά που βγαίνουν από το πετρέλαιο; Και τί θα γίνουν όλα ετούτα σαν αδειάσει κάποτες το ρεζερβουάρ; Και πού ακριβώς άφησα τα παπούτσια μου;

Μην μου ανησυχείς, σούχω κάποιες απαντήσεις. Αλλά θα τα συζητήσουμε, άλλη ώρα και σε άλλο μέρος αυτά.

Προς το παρόν είμαι εξαιρετικά απασχολημένος. Αναζητώ την κατάλληλη γωνία, μετράω μοίρες, κάμω δοκιμές, κεντράρω το φακό -παίρνω και μία ενσταντανέ της Χατισέ στο ενδιάμεσο, που πόζαρε ωραιότατα με φόντο το τέμενος- και ναι, έφθασε η μεγάλη στιγμή.

Καδράρω τις ακτίνες του ήλιου πίσω από τον δεξί μιναρέ και το λαμπερό φως του Περσικού αγκαλιάζει την εικόνα. Με την αυτοπεποίθηση της δημογραφικής του ανάπτυξης και της οικονομικής του ενδυνάμωσης (τουλάχιστον σε μέρη σαν ετούτο), το Ισλάμ κοιτάζει προς την Ανατολή του και υψώνει το ανάστημά του.