Nave Nave Mahana

Το Μουσείο Καλών Τεχνών της Λυών βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και στεγάζεται σε ένα εντυπωσιακό κτήριο που λειτουργούσε παλιά ως μοναστήρι Βενεδικτίνων. 

Η θαυμάσια συλλογή έργων κατατάσσει το εν λόγω μουσείο στη λίστα με τα καλύτερα της Ευρώπης. Αλλά επειδής η Λυών δεν είναι τόσο τουριστική, έχεις ευτυχώς την ευκαιρία να θαυμάσεις τα όσα εκτίθενται εκεί δίχως την κοσμοπλημμύρα που μετατρέπει την επίσκεψη σε πολλά άλλα μεγάλα μουσεία σε δυσάρεστη εμπειρία.

Επειδή τρέφω ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη ζωγραφική κυρίως του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα, όταν επισκέπτομαι μουσεία ή πινακοθήκες που διαθέτουν πίνακες αυτής της περιόδου, τείνω να προσπερνάω στα γρήγορα τα υπόλοιπα και να αφιερώνω την προσοχή και το ενδιαφέρον μου σε αυτούς.

Και βεβαίως εν προκειμένω, καθόλου δεν απογοητεύτηκα: ωραιότατοι πίνακες του Matisse, του Degas, του Pierre Puvis de Chavannes, του εξαιρετικού Jean-Auguste-Dominique Ingres, του Honoré Daumier και πολλών άλλων, επιβεβαίωσαν τις υψηλές μου προσδοκίες. 

Στάθηκα για ώρα σε διάφορους πίνακες που μου έκαμαν εντύπωση και πολλές φορές χρειάστηκε να ανατρέξω στα κιτάπια μου ή να γκουγκλάρω για περισσότερες πληροφορίες. Να, όπως στην προκειμένη περίπτωση: όπως διάβασα στη λεζάντα, εικονίζεται ο συγγραφέας Joséphin Péladan από τη Λυών σε έργο του Alexandre Séon. Δεν ήξερα κανέναν από τους δύο. Και αναρωτήθηκα γιατί είναι ντυμένος έτσι ο εικονιζόμενος. Ε λοιπόν διότι υπήρξε Ροδόσταυρος, ασχολήθηκε με τον μυστικισμό, κυκλοφορούσε με λογής λογής ψευδώνυμα, είχε κηρύξει πόλεμο στον ρεαλισμό (όπως με έναν τρόπο πολλοί τριγύρω μας) και κυκλοφορούσε με εκκεντρικές αμφιέσεις. Στο πλαίσιο μάλιστα της οικοδόμησης μίας αξιοπρόσεκτης περσόνας, άλλαξε και το όνομά του από Joséph σε Joséphine -όχι για να μην θαρρείς ότι η ρευστότητα ταυτοτήτων αποτελεί αποκλειστικά φαινόμενο του σήμερα. Πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση.

Πολύ μου άρεσε επίσης αυτή η νεαρή κοπέλα μέσα στα λουλούδια. Του Edouard Manet.

Όπως και ετούτο το κορίτσι με το μπλε μαντήλι στο λαιμό. Του πάντα γλυκύτατου Renoir.

Ή αυτός ο πίνακας του Gauguin που εντάσσεται στο μεγάλο κύκλο έργων που έφτιαξε κατά την παραμονή του στην Ταϊτή. Ο πίνακας φέρει τον εύηχο τίτλο "Nave Nave Mahana" (που θα μπορούσε να είναι και τραγούδι των Boney M) και εικονίζει μυστηριώδεις γυναίκες που συλλέγουν φρούτα. Τα σκυθρωπά τους βλέμματα που γειώνονται στο έδαφος και ο κίτρινος ουρανός, φαίνεται πως αποτυπώνουν τη θλίψη του Gauguin σε μία περίοδο μοναξιάς και προβλημάτων υγείας. Επειδή δεν αντιστάθηκα στην περιέργεια, έψαξα να δω τι σημαίνει "Nave Nave Mahana". Πρόκειται για φράση από τη γλώσσα των Μαορί και σημαίνει «νόστιμες ημέρες» -μου φάνηκε ακόμα πιο μεγάλη η αντίστιξη του τίτλου με τη διάθεση του πίνακα.

Ένα από τα πιο διάσημα έργα του μουσείου είναι η "Ανάγνωση" του Henri Fantin-Latour. Δύο γυναίκες κάθονται δίπλα-δίπλα σε ένα δωμάτιο. Ο πίνακας παίζει με τις έντονες αντιθέσεις. Η μία διαβάζει και η άλλη φαίνεται χαμένη στις σκέψεις της. Η μία είναι προφίλ και η άλλη ανφάς. Ο Latour αποδίδει τις μορφές με σκούρα χρώματα, αλλά τα αντικείμενα στο τραπέζι  και το φόντο με σαφώς φωτεινότερα. Ο χρόνος μοιάζει να έχει παγώσει, οι εκφράσεις έχουν μία αυστηρότητα. Πολύ, πολύ ενδιαφέρουσα σύνθεση. Θυμίζει Φλαμανδούς ζωγράφους.

Για εντελώς εθνοκεντρικούς λόγους, στάθηκα και σε αυτό το έργο του Claude Bonneford που έχει ως θέμα την Ελληνική Επανάσταση. Τραυματισμένος Έλληνας αγωνιστής κάτω από τα τείχη πόλεως που τελεί υπό πολιορκία. Αν και δεν κατάφερα να βρω πιο συγκεκριμένες πληροφορίες, από το έτος του πίνακα (1826) μπορεί κανείς να υποθέσει ότι ο καλλιτέχνης εμπνεύστηκε από την πολιορκία του Μεσολογγίου, η οποία βαθιά εσυγκίνησε τις δυτικές χώρες.

Πίνακες παλαιότερων περιόδων, θρησκευτικού περιεχομένου, δεν μου ασκούν ιδιαίτερη γοητεία. Για πολλά χρόνια τους προσπερνούσα με μεγάλη ταχύτητα και στεκόμουν μοναχά σε κάποιους που ήξερα ότι είναι σημαντικοί ή ιδιαιτέρως επιδραστικοί. Τελευταία έχω κάπως αναθεωρήσει και τους αντιμετωπίζω με μεγαλύτερη συμπάθεια -άσε που έχω αρχίσει να αναγνωρίζω τεχνοτροπίες, σχολές και καλλιτεχνικές υπογραφές. Εξού και πέρασα κάποια λεπτά να χαζεύω έναν ογκώδη πίνακα με θέμα την Ανάληψη του Ιησού του Ιταλού Pietro Perugino. Παρότι το κεντρικό πρόσωπο είναι βεβαίως ο Ιησούς, εμένα το ενδιαφέρον μου επικεντρώθηκε στην Παναγία που κοιτάζει προς τον ουρανό με έναν κάπως αινιγματικό τρόπο.

Αποκαμωμένος από την κάμποση ώρα που αφιέρωσα στην πτέρυγα της ζωγραφικής, αλλά αποφασισμένος να δω στοιχειωδώς και τα υπόλοιπα, στράφηκα στις αίθουσες με τα γλυπτά. Που για κακή μου τύχη ήταν κι αυτές απέραντες και μου επιφύλασσαν πολλά ενδιαφέροντα έργα.

Εδώ είναι ο ποταμός Ροδανός σε μία εντελώς αλληγορική του απεικόνιση -διότι μήτε λιοντάρια συναντάς τριγύρω του, μήτε εξωτικά φυτά. Από παλιά είχα την απορία για ποιο λόγο οι ποταμοί πολλές φορές λαμβάνουν στην τέχνη, τη μορφή μεσήλικων, γενειοφόρων αντρών με σωματική διάπλαση που θα ζήλευε μποντιμπιλντεράς. Φαντάζομαι ότι έχει να κάμει με την προσπάθεια να αναγνωριστεί στα ποτάμια ο δυναμικός χαρακτήρας τους και να τονιστεί εμφατικά η σημασία τους ως πηγής ζωής. Και οφείλεται επιπλέον στην επιθυμία διασύνδεσης με τα αρχαία αισθητικά ιδεώδη -που εν προκειμένω εμφανίζουν τον Ροδανό ωσάν τον Ποσειδώνα. 

Ιδού και ένας Κένταυρος που εξημερώνεται από τον Έρωτα. Του Chinard Joseph. Δεν ξεύρω αν ο έρωτας μπορεί να τιθασεύσει τα πιο ζωώδη ένστικτα, όπως μάλλον προσπαθεί να υπονοήσει ο γλύπτης, αλλά η ιδέα είναι αρκετά αβανταδόρικη.

Εξαιρετικά θεαματικός ο Ηρακλής του Antoine Bourdelle. Λυγίζει το τεράστιο τόξο του και όποιον πάρει ο χάρος. Αν είσαι μία στυμφαλίδα όρνιθα, λίγα τα ψωμιά σου.

Γενικά τα μυθολογικά θέματα έχουν ως συνήθως την τιμητική τους. Όπως αυτός ο Ερμής που δένει τα σανδάλια του, προφανώς γιατί έχει κάποια ταχυμεταφορά να διεκπαιρεώσει. 

Η Λήδα με τον κύκνο, του Jean-François Legendre-Heral. Αν ήξευρε η δύστυχη ότι το πτηνό που είχε συμπονέσει και αγκαλιάσει ήταν ο Δίας, ο οποίος την κατέστησε έγκυο και μάλιστα ωοτόκο, θα είχε κάτσει στ'αυγά της.

Η Ευρυδίκη του Jean François Legendre-Héral. Που μόλις την τσίμπησε το φίδι που την οδήγησε στο μοιραίο τέλος της. Τι κι αν προσπάθησε ο κακομοίρης ο Ορφέας να την επαναφέρει στη ζωή: είναι ανεπίστρεπτη η πορεία. Μοναχά ως οπτασίες της μνήμης μας επανέρχονται εκείνοι που φεύγουν.

Μία νύμφη στον Σηκουάνα. Γλυπτό του Jean-Baptiste Vietty με έντονα ρομαντική διάθεση και φλοράλ κόμμωση. Αυτές οι νύμφες πάντως -ας το παραδεχτούμε- ήταν λίγο ακαμάτρες και άχρηστες. Περιφέρονταν στις εξοχές, χαζολογάγανε όλη μέρα με τα πουλάκια, τα ελαφάκια και τα κατσικάκια και ερωτοτροπούσανε με διάφορους μπερμπάντηδες τύπους που τις αλλάζανε σαν τα πουκάμισα και τις παρατούσανε χωρίς δεύτερη σκέψη -με δικαιολογίες τύπου "αγαπούλα, πετάγομαι να πάρω τσιγάρα στο περίπτερο". Νομίζω ότι θα έπρεπε κάποιαν ώρα να κάμουν και μία αυτοκριτική, να δούνε λίγο πιο σοβαρά τη ζωή τους, να πιάσουν καμιά δουλειά και να ανασκουμπωθούνε. Ή έστω βρε αδελφέ, να κουμπωθούνε.

Σε εντελώς άλλο κλίμα, ο Περσέας έχει πιάσει τη Μέδουσα από το φιδέ μαλλί και την έχει πατήσει κάτω. Πρόκειται για γλυπτό του Laurent Marqueste, που σκηνοθετεί σκηνή μεγάλης έντασης και βιαιότητας, η οποία λογικά θα καταλήξει σε σπλάτερ αποτέλεσμα. 

Αρκετά περίεργη είναι η μορφή αυτού του Ρωμαίου γλύπτη που κρατάει στα χέρια του δύο προτομές.

Πρόκειται για έργο του Henri Bouchard και τιτλοφορείται Amabilis. Ομολογώ ότι δεν βρήκα πολλά στοιχεία γι'αυτό, αλλά μου άρεσε αρκετά η έκφραση του προσώπου.

Ίσως το πιο εντυπωσιακό έργο της πτέρυγας αυτής είναι ετούτο. Ο Κάιν και οι απόγονοί του υπό την κατάρα του Θεού. Όταν ο γλύπτης Antoine Étex το παρουσίασε στο Σαλόνι του Παρισιού το 1833, απέσπασε διθυράμβους. 

Η σύνθεση των σωμάτων, τα βλέμματα και οι εκφράσεις, ο τρόπος που αποδίδονται λεπτομέρειες στα πόδια και τα χέρια, πράγματι σε εντυπωσιάζουν.

Πεντέξι φορές έκαμα τον κύκλο γύρω από το γλυπτό για να θαυμάσω τα επιμέρους στοιχεία του.

Εστίασα ιδιαιτέρως στο δεξί χέρι του Κάιν. Που λογικά ήταν αυτό με το οποίο δολοφόνησε τον αδελφό του. Τώρα είναι αφημένο προς τα πίσω, σαν να το κρύβει. Ως ένδειξη παραίτησης ή μεταμέλειας. Ή και ως κίνηση που σε προκαλεί να τον βοηθήσεις. Να του βαστήξεις το χέρι και να τον συγχωρέσεις. 

Όμως το γλυπτό που κλέβει την παράσταση είναι η "Τρελή Χορεύτρια" του Βέλγου Rik Wouters. Το μοντέλο είναι η γυναίκα του, Nel Deurinckx, η οποία παρουσιάζεται σε μία αλέγκρα πόζα που θα μπορούσε να αποτελεί μέρος χορογραφίας στο TikTok. Έχω συναντήσει και αλλού εκδοχές του ίδιου θέματος από τον Wouters και κάθε φορά στέκομαι με πολύ μεγάλη εκτίμηση στην τολμηρή και ενθουσιώδη αυτή μπρούτζινη φιγούρα που καταφέρνει να συντρίψει τη στατικότητα του υλικού της και να χορέψει με την ψυχή της. Μα τι ωραία!

Να που εντέλει τα γλυπτά, μου έφαγαν ανέλπιστα περισσότερο χρόνο και από τους πίνακες! Λίγο πριν κλείσω την περιήγηση στο μουσείο, πέρασα και από τη συλλογή με τις αρχαιότητες. 

Καθόλου ασήμαντη κι αυτή. Όπως και σε πολλά άλλα μουσεία της Ευρώπης, βρίσκεις εδώ μία ενοχλητικά μεγάλη γκάμα από αρχαία αντικείμενα και έργα τέχνης που προφανώς βρέθηκαν εδώ την περίοδο της αποικιοκρατίας και της αποψίλωσης των αρχαιολογικών χώρων από επιτήδειους έμπορους και λαθροθήρες. 

Μούμιες, κτερίσματα, ανάγλυφες πλάκες, ναϊσκοι ολόκληροι που αποσυναρμολογήθηκαν και μεταφέρθηκαν εδώ. Αιγυπτιακές αρχαιότητες, ρωμαϊκές και βεβαίως ελληνικές. Στάθηκα όπως πάντα και σε αυτές, αναγνώρισα και πάλι το ανυπέρβλητο μεγαλείο τους, διάβασα τα μέρη από τα οποία προέρχονταν: Αττική, Εύβοια, Πελοπόννησος.

Καθώς περιπλανιόμουν, με τη συνήθη στενάχωρη διάθεση που με συνοδεύει όταν βλέπω αρχαιότητες απομακρυσμένες από το φυσικό τους χώρο και αποκομμένες από το αφηγηματικό τους πλαίσιο, βρέθηκα σε μία αίθουσα που έδειχνε ξεχωριστή. Ήτανε άδεια και το μόνο που είχε ήταν ένα άγαλμα στο κέντρο της.

Διάβασα την λεζάντα. Αρχαία κόρη. Από την Ακρόπολη των Αθηνών.

Την περιεργάστηκα με μεγάλη συμπάθεια και εκτίμηση. Συνειδητοποίησα, διαβάζοντας τα όσα την αφορούν, πως είναι ακρωτηριασμένη, Το άνω μισό της βρίσκεται εδώ στη Λυών, το κάτω μισό στο Μουσείο της Ακρόπολης. Αισθάνθηκα την ανάγκη να της πω έναν παρηγορητικό λόγο. Να της μιλήσω, για να ακούσει ξανά τη γλώσσα της. Φοβήθηκα μην γίνω γραφικός. Αρκέστηκα στο να σταθώ για κάποιαν ώρα μπροστά της και να την κοιτάζω σιωπηλός.

Ύστερα οι σκέψεις μου δραπέτευσαν για λίγο έξω από ένα παράθυρο. Είναι φορτωμένος ο κόσμος με λογής λογής ερμηνείες. Που αποδίδονται με διαφορετικούς τρόπους. Με αδρές γραμμές, με έντονα χρώματα, με γλυπτά που ξεγελάνε την ακινησία τους, με κοπέλες σε λουλουδιασμένα τοπία, με ήρωες και αντι-ήρωες, με νύμφες και με κόρες.

Άλλοτε ενθουσιάζεσαι με αυτές τις ερμηνείες, άλλοτε προβληματίζεσαι, άλλοτε συγκινείσαι. Μα το βέβαιο είναι πως σε παρασύρουν σε συναρπαστικές διαδρομές. Που ξεκινούν και καταλήγουν σε εσένα. Που πηγάζουν από μια πολύ σημαντική ανάγκη. Την ανάγκη να καταλάβεις και να βγάλεις ένα κάποιο νόημα. Δύσκολη προσπάθεια το νόημα: πολλές φορές ατελής ή αδιέξοδη, αλλά πάντα θαρρετή.