Μερικές διαπιστώσεις από την εμπειρία χρήσης του μετρό της Θεσσαλονίκης, τώρα που παρήλθε ένα πεντάμηνο λειτουργίας και καταλάγιασε ο θόρυβος των πρώτων εβδομάδων.
1. Ναι, το μετρό είναι εξόχως σημαντικό για την πόλη. Πέραν της χρηστικής του αξίας ως μέσου μετακινήσεων, αποτελεί μοναδική ευκαιρία ανανέωσης της φυσιογνωμίας της Θεσσαλονίκης και εκσυγχρονισμού της εμπειρίας της για πολίτες και επισκέπτες.
2. Όχι, δεν είναι τόσο μικρό. Παρά τα ειρωνικά σχόλια περί του μήκους της διαδρομής, οι δεκατρείς σταθμοί που παραδόθηκαν εξυπηρετούν αρκετές γειτονιές και η συνολική απόσταση που μπορεί να διανύσει κανείς (περί τα 10 χιλιόμετρα) δεν είναι ευκαταφρόνητη. Βγαίνοντας στην τερματική στάση της Νέας Ελβετίας, χρειάστηκα περίπου μιάμιση ώρα γρήγορου περπατήματος για να επιστρέψω με τα πόδια στην Αριστοτέλους.
3. Η γραμμή 2 που αναμένεται εντός των επόμενων μηνών, θα ενώσει το κέντρο με τον οικονομικά εύρωστο Δήμο της Καλαμαριάς, θα αυξήσει συνολικά τη χρήση του μέσου (βάσει του network effect) και βεβαίως θα αυξήσει (έτι περαιτέρω) τις τιμές των εκείθε ακινήτων. Από την άλλη, δημιουργούνται εμμέσως αρνητικές εξωτερικότητες στις δυτικές συνοικίες που παραμένουν εκτός νυμφώνος, γεγονός που εντείνει την οικονομική τους υστέρηση και καθιστά ακόμα πιο προφανές το πρόβλημα των ελλιπών υποδομών και προσβάσεών τους. Το μετρό μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερες ασυμμετρίες με κοινωνικό κόστος (περαιτέρω υποβάθμισης, γκετοποίησης κ.λπ.) σε περιοχές που μένουν αποκλεισμένες.
4. Όπως και σε αρκετούς σταθμούς του μετρό της Αθήνας (π.χ. Γκάζι, Δουκίσσης Πλακεντίας), έχω ένσταση με την κλίμακα μεγέθους των σταθμών: πολλοί εξ αυτών, μου φάνηκαν ογκώδεις και μαξιμαλιστικοί με φανφαρονικές εισόδους που ξεπροβάλλουν ανάμεσα σε πολυκατοικίες. Ακόμα και στους κεντρικούς σταθμούς (Βενιζέλου, Αγίας Σοφίας), αντί για τα κουβούκλια και τις τεράστιες κατασκευές, θα εκτιμούσα διακριτικότερες εισόδους για μεγαλύτερη οικονομία στον (ήδη περιορισμένο και υπερ-πολύτιμο) δημόσιο χώρο.
5. Αισθητικά οι σταθμοί μοιάζουν εσωτερικώς με εκείνους της Αθήνας, γεγονός που προσδίδει μία συνέπεια, αλλά αποδεικνύει και έλλειψη φαντασίας. Θα περίμενα μία πιο διακριτή φυσιογνωμία, καλύτερα προσαρμοσμένη στο προφίλ και τα αισθητικά χαρακτηριστικά της πόλης.
6. Το αυτόνομο (χωρίς οδηγό) σύστημα πλοήγησης των συρμών καθιστά την όλη εμπειρία κάπως συναρπαστική όταν πρωτομπαίνεις, καθώς ομοιάζει με τρενάκι σε λούνα παρκ. Εννοείται ότι στην πρώτη μου διαδρομή, επιδίωξα να κάτσω στην μπροστινή θέση για να το απολαύσω.
7. Φθάνουμε στα δύσκολα. Οι αρχαιότητες που έχουν αναδειχθεί -τόσο στον πολύπαθο σταθμό Βενιζέλου, όσο και στο σταθμό Αγίας Σοφίας- είναι άκρως εντυπωσιακές. Ούτε μπορώ, ούτε θέλω να υπεισέλθω στην συζήτηση για το αν η λύση που προκρίθηκε, ήταν η βέλτιστη δυνατή ή στα συμφέροντα που μπορεί να εξυπηρετήθηκαν. Αξιολογώντας αποκλειστικά αυτό που βλέπω, δηλώνω έκθαμβος. Ειδικά στον σταθμό Βενιζέλου, αποκτά κανείς μία εξαιρετική εικόνα της ρωμαϊκής Decumanus Maximus και μπορεί να απολαύσει από διάφορες οπτικές γωνίες τα αρχαία καταστήματα και τις οικίες που αποκαλύφθηκαν. Βεβαίως θα ακούω πάντα με μεγάλη εκτίμηση και προσοχή την επιστημονική άποψη των αρχαιολόγων. Εκείνο που θα μου επιτρέψεις να μην ακούω με καμία εκτίμηση είναι την υποκριτική αγανάκτηση πολλών άλλων, οι οποίοι εδώ και καιρό δήθεν διαρρηγνύουν τα ιμάτια τους επί του θέματος. Σε μία πόλη όπου οι αρχαιολογικοί χώροι ρημάζουν (να ξεκινήσω από την αφημένη Ρωμαϊκή Αγορά και το συγκρότημα του Γαλέριου ή από τα κακοπαθημένα και καταγραμμένα τείχη;) και η επισκεψιμότητα σε μουσειακούς χώρους/εκθέσεις παραμένει εξαιρετικά χαμηλή (χαρακτηριστικό παράδειγμα η εκκωφαντική μείωση κατά 41% της επισκεψιμότητας στο Μουσείο Λευκού Πύργου τη διετία 2023/24, τη στιγμή που στη συντριπτική τους πλειονότητα οι σημαντικοί μουσειακοί/αρχαιολογικοί χώροι ανά την Ελλάδα σημειώνουν αλματώδη άνοδο), τέτοιες οργισμένες αντιδράσεις από μη-ειδικούς είναι προσχηματικές και ιδεολογικά κατευθυνόμενες. Αν θέλουμε να κάνουμε μία σοβαρή και ολοκληρωμένη συζήτηση για την πολιτιστική κληρονομιά της πόλης, ας αφήσουμε τις μικροκομματικές αντιπαλότητες και τα ιδεολογήματα στην άκρη κάποια στιγμή και ας αντιμετωπίσουμε τα ζητήματα με μεγαλύτερη ειλικρίνεια και ευθύτητα.
8. Ομολογώ ότι όσες φορές χρησιμοποίησα το μετρό, διαπίστωσα ότι η κίνηση ήταν υποτονική. Ελάχιστος κόσμος στις αποβάθρες, ακόμα και σε ώρες αιχμής -καμία σχέση με τη λαοθάλασσα των κεντρικών σταθμών του μετρό της Αθήνας. Βεβαίως, η εμπειρική μου παρατήρηση δεν είναι ικανή για ασφαλή συμπεράσματα, επομένως αναμένω με ενδιαφέρον τα στοιχεία και την επίσημη αποτίμηση. Η αποδοχή του μέσου και η δημιουργία μίας νέας κουλτούρας μετακίνησης στην πόλη παραμένουν πάντως ένα μεγάλο και δύσκολο στοίχημα.
9. Ιδιαίτερη εντύπωση μου έκανε το εισιτήριο που κοστίζει μόλις 60 λεπτά (!) και μοιάζει σχεδόν συμβολικό. Το χαμηλό τίμημα βεβαίως καθόλου δεν πτοεί τους λαθρεπιβάτες (κάμποσα παιδιά πηδούν -και εδώ- με χαρακτηριστική άνεση τις μπάρες ή περνούν δυο-δυο), ενώ αρκετοί αφήνουν τα εισιτήριά τους πάνω στα μηχανήματα για τους επόμενους, επιδιδόμενοι σε γνωστές ασκήσεις μικροπαραβατικότητας (που ως γνωστόν εντέλει λειτουργούν ως ενισχυτές αντικοινωνικής συμπεριφοράς).
10. Τελική αποτίμηση; Ενθουσιωδώς θετική (έστω και με τους αστερίσκους που έβαλα παραπάνω). Μετά από τόσα και τόσα χρόνια αναμονής και επιβάρυνσης, η Θεσσαλονίκη απόκτησε έναν πολύ καλό λόγο να αισιοδοξεί και να προσβλέπει σε ένα πιο βιώσιμο μέλλον αστικής της ανάπτυξης. Ελπίζω να παραμείνει καθαρό και όταν κάποια στιγμή χαλαρώσει η (προς ώρας πυκνή) αστυνόμευση, ελπίζω να αλλάξει τις συνήθειες μετακίνησης και να αποτελέσει την απαρχή περισσότερων παρεμβάσεων, αναπλάσεων και βελτιώσεων στις υποδομές της πόλης.
