Ο τίτλος της έκθεσης μού είχε φανεί κάπως ασαφής. "Λεωνίδας, Ναπολέων, Μπότσαρης: η γλώσσα των συμβόλων". Ένα ανακάτεμα περίεργο, από εκείνα που ενίοτε ακροβατούν ανάμεσα σε προσχηματικές σχέσεις και βεβιασμένες συνάφειες. Έχω δει κάμποσες τέτοιες εκθέσεις που φέρουν μεγαλόσχημους τίτλους και αποδεικνύονται απογοητευτικές και βαρετές. Επομένως, επισκέφθηκα το Τελλόγλειο με αρκετές επιφυλάξεις και όχι μεγάλες προσδοκίες. "Μικρή έκθεση θα'ναι", σκέφτηκα, "δεν θα μου πάρει πολύ ώρα να την διατρέξω στα γρήγορα".
Ε λοιπόν δεν θες να ξέρεις πόσο χρόνο έφαγα. Και πόσο πολύ τις κατάπια τις επιφυλάξεις μου. Εξαιρετικά εκθέματα, υποδειγματικό στήσιμο και μια ωραία, μεστή αφήγηση για το ρόλο των συμβόλων στην πολιτική και την τέχνη, αλλά και την επίδραση της αρχαιότητας στο φιλελληνικό κίνημα. Κέντημα ιστορικών αναφορών και διαπολιτισμικών επιδράσεων!
Στην έκθεση, οι μορφές του Ναπολέοντα και του Μπότσαρη διασταυρώνονται με αυτές του Λεωνίδα και του Μεγαλέξανδρου. Και μέσα από πίνακες, αντικείμενα διακόσμησης, γλυπτά, βιβλία, έγγραφα και προσωπικά αντικείμενα, αναδεικνύονται συναρπαστικές αναγνώσεις εννοιών όπως ο ηρωισμός και η θυσία, ο πατριωτισμός και η ηγεσία.
Είναι πράγματι πολλά τα εκθέματα που που έκαμαν εντύπωση. Να, όπως ετούτο το μπρούτζινο αγαλματίδιο πολεμιστή που πατάει στη βάση τουρκικά σύμβολα, ασπίδα και τουρμπάνι και ομοιάζει στον Λεωνίδα από τον εμβληματικό πίνακα του David. Το εν λόγω γλυπτό τιτλοφορείται "Gloire aux Grecs". Δόξα στους Έλληνες!
Η μορφή του Λεωνίδα στέκει αγέρωχη και σε αυτό το επιτραπέζιο ρολόι του 1827. Που έχει εγχάρακτη τη φράση "Μολών Λαβέ". Διότι ευτυχώς τότε δεν είχε ακόμα εμπεδωθεί και κυριαρχήσει ως σλόγκαν το "Δις ιζ Σπάρτα".
Παραδίπλα ο Μεγαλέξανδρος με τη Ρωξάνη. Του εξαιρετικού Μποστ.
Ο Αλέξανδρος υπήρξε διαχρονικά ίνδαλμα για πολλούς ηγέτες, βασιλείς και αυτοκράτορες. Ανάμεσα σ'αυτούς και ο Ναπολέοντας που πολύ εθαύμαζε τον Μεγαλέξανδρο και ονειρευόταν να του μοιάσει. Εξού και στον πίνακα του Antoine-Francois Callet με θέμα το γάμο του Βοναπάρτη με τη Μαρία Λουίζα της Αυστρίας, χρησιμοποιείται μία αλληγορία με το γάμο του Αλέξανδρου και της Ρωξάνης. Αμφότεροι παντρεύτηκαν ξένες πριγκίπισσες για να εδραιώσουν τη δυναστεία τους, αμφότεροι κινήθηκαν προς την Ανατολή για να σιάξουν τις αυτοκρατορίες τους, αμφότεροι ήσαν φιλόδοξοι και μεγαλομανείς.
Λοιπόν κάτι που δεν εγνώριζα και έμαθα στην έκθεση, είναι πως στην πρώτη και μοναδική επίσκεψη του Ναπολέοντα στη Βενετία (τέλη του 1807), κατασκευάστηκε για την υποδοχή του, ένα επιβλητικό θριαμβικό τόξο προκειμένου η πόλη να τον χαιρετίσει ως Αύγουστο, Ρωμαίο αυτοκράτορα.
Στον πίνακα αυτό εικονίζεται η ρεγκάτα με τον Ναπολέοντα που περνά κάτω από την αψίδα. Το κτίσμα καταστράφηκε το 1845, επομένως αδίκως θα το αναζητήσεις σήμερα με τη γόνδολα.
Με μεγάλη μου έκπληξη συνάντησα και τον Πουκεβίλ -που τελευταία φορά τον είχα αφήσει εδώ, να προειδοποιεί τους αρνητές της επιστήμης για τον μαύρο θάνατο που έρχεται. Αμ δεν τον άκουσαν εκεί στους Φιλιάτες κι έπεσε η πανώλη και τους τσάκισε.
Όλο το αμελώ να αναζητήσω εκείνη τη μνημειώδη "Ιστορία Αναγέννησης της Ελλάδας" που έγραψε ο Πουκεβίλ, αξιοποιώντας τα προσωπικά του βιώματα από την ταραχώδη εμπειρία του στην Πελοπόννησο και ύστερα κοντά στον Αλή Πασά. Είναι στο bucket list με τα (αμέτρητα) βιβλία που θέλω να διαβάσω και μάλλον ποτέ δεν θα προκάμω. Νάτο εδώ στην πρωτότυπη έκδοση.
Ο Κωνσταντίνος Κανάρης πάνω στον τάφο του Μάρκου Μπότσαρη. Σε επιτραπέζιο ρολόι του 1827. Στη βάση, σε κυκλικό κυρτό μετάλλιο πλαισιωμένο με δάφνες, αποδίδεται ο χάρτης της επαναστατημένης Ελλάδας. Πελοπόννησος, άντε κι ένα μικρό κομμάτι της Στερεάς Ελλάδας και αυτό είν'όλο. Αξίζει τον κόπο να θυμόμαστε πάντα πως τούτη δω η χώρα ξεκίνησε από μια τοσοδούλα πάμφτωχη οθωμανική επαρχία περιφερειακής σημασίας που μέσα σε λίγα χρόνια αποπειράθηκε να μετατραπεί σε κράτος ευρωπαϊκό και σύγχρονο.
Μεγάλο κομμάτι της έκθεσης είναι αφιερωμένο στον Μάρκο Μπότσαρη. Ο ηρωικός του θάνατος άλλωστε αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για πολλούς καλλιτέχνες, ενώ -δεν ξέρω αν το γνωρίζεις- ειδικά στη Γαλλία, τιμάται ιδιαιτέρως η μνήμη του, με δρόμους και πλατείες να φέρουν τ΄ όνομά του.
Εδώ ο ετοιμοθάνατος Μπότσαρης σε μεγάλων διαστάσεων πίνακα του Lipparini.
Κι εδώ "ο Μπότσαρης πέφτει νικηφόρος στο στρατόπεδο του Καρπενησίου". Έργο του Ι. Παπανελάκη, που αντιγράφει το ομώνυμο έργο του Peter van Hess.
Και πάλι ο Μπότσαρης, που αυτή τη φορά "αιφνιδιάζει το στρατόπεδο των Τούρκων και τραυματίζεται θανάσιμα" σύμφωνα με τον τίτλο του έργου. Ο εν λόγω πίνακας είναι του Ευγένιου Ντελακρουά παρακαλώ.
Ιδού και τα όπλα του Μπότσαρη σε προθήκη με προσωπικά αντικείμενα του ιδίου και της οικογένειάς του. Όταν ήρθε ο Όθωνας στην Ελλάδα, η κόρη του Μπότσαρη, η πανέμορφη Κατερίνα, έγινε η πρώτη κυρία επί των τιμών της βασίλισσας Αμαλίας και μάλιστα, όταν επισκέφθηκε το Μόναχο το 1841, απέσπασε το θαυμασμό του βασιλιά Λουδοβίκου Α' και της κοινής γνώμης για τη χάρη και την καταγωγή της. Βεβαίως τότε ήμασταν ολίγον τι εξωτικό είδος για τις ευρωπαϊκές αυλές που'χαν γιομίσει τα παλάτια τους με αρχαιοελληνικής έμπνευσης διακοσμήσεις και πάσχιζαν να βρουν εκλεκτικές συγγένειες στους νεοέλληνες.
Ας μείνουμε στον Μπότσαρη όμως, για κάτι τελευταίο και λίγο πιο πικάντικο. Αυτό είναι το διαζύγιό του που αναφέρει γαργαλιστικές λεπτομέρειες για τον γάμο του. Ναι, γίναμε επεισόδιο από τις "Οικογενειακές Ιστορίες". Η σχετική δικογραφία έχει δύο μέρη. Στο πρώτο περιλαμβάνεται ιδιόχειρη και ενυπόγραφη αναφορά του Μπότσαρη προς τον Αρχιεπίσκοπο Κέρκυρας μαζί με καταθέσεις του ιδίου και διαφόρων μαρτύρων κατά της Ελένης Καρακίτσου. Στο δεύτερο, δύο αναφορές της Ελένης Καρακίτσου, μια αίτηση του Μάρκου Μπότσαρη που ζητά να κλείσει επιτέλους η υπόθεση (διότι έχουν περάσει δύο χρόνια από το αρχικό αίτημα κι έχουμε και δουλειές, μάχες, επαναστάσεις) και η τελική αρχιεπισκοπική πράξη λύσης του γάμου.
Επειδή καταλαβαίνω ότι σε κόφτει για ποιον λόγο τη χωρίσαμε την Ελενίτσα, να σου πω ότι στην αίτηση ο Μάρκος επικαλείται ως αιτία διαζυγίου τη μοιχεία της με κάποιον Κώστα του Στάθη (ουδεμία σχέση με τη γνωστή ρήση "Τί έγινε Κωστάκη, σε γουστάρει η χωριάτισσα" και μην μπερδεύεσαι!), κατά την περίοδο της παραμονής της οικογένειας στην Αγία Μαύρα -όνομα και πράμα. Οι τρεις μάρτυρες που κατέθεσαν από πλευράς του Μάρκου επιβεβαιώνουν τις κατηγορίες με γλαφυρές λεπτομέρειες (Θου Κύριε!), ενώ η Ελένη Καρακίτσου τις απορρίπτει μετά βδελυγμίας. Μπροστά δεν ήμασταν για να ξέρουμε, αλλά όπως καταλαβαίνεις υπό αυτές τις συνθήκες, γάμος δεν φτουράει.
Από τους πιο ωραίους πίνακες της έκθεσης είναι κατά τη γνώμη μου ετούτος. "Η μεταφορά του Γ. Καραϊσκάκη στη φρεγάτα του Κόχραν μετά τη μάχη του Φαλήρου". Έργο του Αντώνη Κανά.
Η περίπτωση του βρετανού Τόμας Κόχραν είναι μία από τις πλέον ενδιαφέρουσες που περνούν συνήθως στα ψιλά γράμματα της εξιστόρησης της ελληνικής επανάστασης. Μούτρο από τα λίγα και έχοντας συμμετάσχει σε χρηματιστηριακές απάτες στην πατρίδα του, ο Κόχραν βρέθηκε επικεφαλής του ελληνικού στόλου στη θέση του Ανδρέα Μιαούλη. Κατά τη δεκάμηνη παραμονή του στην Ελλάδα, εκτός από τον παχυλό μισθό που ελάμβανε (και που χρηματοδοτήθηκε από τα Δάνεια του Αγώνα), άφηκε πίσω του πάνω από τρεις χιλιάδες νεκρούς επαναστάτες και ανυπολόγιστες υλικές ζημιές, καθώς έπαιρνε τη μια καταστροφική απόφαση μετά την άλλη και οδήγησε σε παροιμιώδεις ήττες τους Έλληνες. Οκτώ μέρες πριν έρθει ο Καποδίστριας στην Ελλάδα, ο Κόχραν έγινε μπουχός για να μην του ζητήσουν πίσω τα λεφτά που εισέπραξε. Μιλάμε για πολύ σοβαρή περίπτωση τσαρλατάνου. Κάποτες είχαμε δώσει και τ' όνομά του σε δρόμο της Αθήνας μη-χειρότερα.
Να και ο Κάρολος Φαβιέρος. Με ελληνική φορεσιά και όπλα. Τουλάχιστον τούτος την αξίζει την οδό του και με το παραπάνω.
Κι εδώ ο Λόρδος Βύρωνας δαφνοστεφανωμένος. Με γειτονιά ολόκληρη κι ετούτος στ' όνομά του. Επίσης δικαίως.
Ίσως το πιο φαντεζί έκθεμα είναι τούτο το επιτραπέζιο ρολόι. Με τον Αλή Πασά και τη Βασιλική. Που'χει την ωραία την μπορντούρα του, τις περικοκλάδες, τα λουλουδάκια, τις λεοντοκεφαλές, τη Βασιλική ντυμένη Χιονάτη και τον Αλή Πασά με τα πασουμάκια του, το σαρίκι του και το τουφέκι. Χάρμα, το βάζεις άνετα στο σκρίνιο.
Τέλος αυτή είναι -σύμφωνα με τον εγχάρακτο τίτλο- η "Επαναστατημένη Ελλάδα". Που χαιρετάει κάπως αινιγματικά. Με έκφραση διφορούμενη. Ίσως και να'χει υποψιαστεί τα μελλούμενα. Ίσως και να'ναι απλώς συνεπαρμένη από το ιδεώδες της παλιγγενεσίας. Την χαιρέτισα κι εγώ με ειλικρινή συμπάθεια. Στάθηκα και συζήτησα λίγο μαζί της. Την άφησα να μου πει τα παράπονά της και τις σκέψεις της. Της αναγνώρισα πως σε γενικές γραμμές, καλά τα κατάφερε -τα'χει ανάγκη τα καλά τα λόγια και είμαστε πια τόσο φειδωλοί στο να της τα πούμε. Το δικό της το ρολόι κουρδίστηκε από Μεγαλέξανδρους, Λεωνίδες και Μποτσαρέους, αλλά κι αν γκρινιάζουμε πως χάνει λεπτά και ενίοτε πάει πίσω, σε ετούτους τους δείκτες εξακολουθούμε να μετράμε σήμερα κι εμείς την ώρα μας.
Την καλή μας, την κακή μας, την χαμένη και την κερδισμένη μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου